اصطلاح باج‌گیری عاطفی چیست و چه کاربردی دارد؟

باج‌گیری عاطفی فرایندی است که ممکن است بسیاری از افراد بدون آگاه‌بودن از آن استفاده کنند یا قربانی این باج‌گیری باشند. در این مطلب از مجله روانشناسی در سایت سیب، می‌بینیم که باج ‌گیری عاطفی چیست و بهتر است چگونه با یک باج‌گیر عاطفی برخورد کنیم.

باج‌ گیری عاطفی چیست؟

چقدر جملات زیر به گوش همۀ ما آشناست. اگر علاقه‌مند به روان‌شناسی باشید یا درمورد سلامتِ روابط مطالبی مطالعه کرده باشید، احتمالاً این سؤال برایتان پیش آمده است که باج‌ گیری عاطفی چیست. جملاتی که با ایجاد «ترس از دست دادن»، «احساس گناه» و «احساس دِین» ما را به شکل خودِ مخرب و خودِ تحقیرگر وادار به چشم‌پوشی از خواسته‌ها و نظرات خود به نفع تأمین نظر دیگران و کسب رضایت و راحتی آن‌ها می‌کند. باج‌گیری (باج‌ گیری عاطفی) توسط هر کسی که می‌تواند این احساسات را در ما زنده کند ممکن است انجام شود.

• اگر باهاش ازدواج کنی باید دور ما رو خط بکشی. تو دیگه بچه من نیستی.
• باید از خودت شرم کنی، بچه‌های مردم رو ببین، خودت رو ببین.
• بدون من به هیچ‌جا نمی‌رسی خیالت تخت.
• به این هم می‌گن برادر‌ـ‌خواهری؟ همچین به بچه‌ات و همسرت چسبیدی که انگار زیر بوته بزرگ شدی.
• به خاطر تو پدرت رو تحمل کردم، نخواستم بهت بگن بچه طلاق حالا این دستمزدمه؟ بدون پرسیدن نظر من می ری برای خودت پارتنر انتخاب می‌کنی.
• تو زیر دِین منی.
• تو که وضعت خوبه یه کمکی به من بکن. بدجور خُمارم، جای دوری نمی‌ره .
• بشکنه دستی که نمک نداره.
• خلایق هرچه لایق.
• مگه قبل از آشنایی با من کی بودی؟ من درستت کردم. حالا برای خودم شاخ و شونه می‌کشی؟
• می‌خوای با من دوست بمونی؟ باید کاری کنی که بهت افتخار کنم. من دوست پسر‌/‌‌دختر این‌جوری نمی‌خوام.
• یا کاری رو که می‌خوام انجام می‌دی یا پشت گوشت رو دیدی منو هم دیدی .
• یا من یا خانواده ات؟ یکی رو انتخاب کن.
• و…

چرا از عبارت باج ‌گیری عاطفی استفاده می‌کنیم؟

هرگونه تهدید مبتنی بر عیان و بیان‌کردن امری مخفی و شخصی که منتهی به احتمال آسیب‌رسانی به فرد دیگری شود باج‌گیری است که همگان در ابعاد اخلاقی، اجتماعی، اقتصادی با آن آشنا هستند. اما چرا از واژۀ باج ‌گیری عاطفی استفاده می‌کنیم؟ به دو دلیل:

1. دلیل انجام‌دادن کارهای مخالفِ میل و نظر و خواستۀ باج‌دهنده ایجاد عواطف منفی سنگین خودمخربی است که باج‌دهنده را تحت فشار عاطفی، تعارض و جنگ درونی با خود قرار می‌دهد. ایجاد عواطف و احساسات ابزار باج‌ گیری عاطفی است. اگر به جملات ابتدای این متن توجه کنید، می‌بینید که هرکدام از ما ممکن است پس از شنیدن یکی از جملات بالا از زبان غریبه‌های مظلوم‌نما یا آشنایان همیشه طلبکار، به‌ویژه افراد مهم زندگی‌مان، دچار احساس گناه یا دِین یا ترس از دست دادن شویم و برای رفع این احساسات هر امتیازی بدهیم. امتیازاتی که باعث تخفیف یا تخریب تصمیم‌گیری‌های مستقل ما، کاهش احساسات مثبت نسبت به پذیرش خودمان یا خود ناکارآمدی عاطفی، اجتماعی و اقتصادی ما می‌شوند.
2. آنچه باید مخفی بماند اتهام عاطفی است. همۀ این کارها را می‌کنیم تا متهم به عواطف منفی، بی‌وفایی، قدرنشناسی، بی‌لیاقتی، بی‌عرضگی و مهم‌تر از همه بی‌عاطفگی نشویم.

می‌دانم که بسیاری از شما نه‌تنها این شرایط باج  عاطفی را در سرگذشت و زندگی امروز خود به یاد می‌آورید بلکه عدۀ  بسیار اندکی از شما صادقانه اعتراف خواهید کرد که در مواردی باج‌گیر عاطفی بوده‌اید. این وضعیت بسیار متداول و درعین‌حال ناسالم نیست. هر مظلومی، به‌عنوان سرکوب شده، میل دارد تا روزی ظالم و سرکوبگر شود و هر باج‌دهندۀ عاطفی باج ‌گیری عاطفی را به‌خوبی یاد خواهد گرفت.

انواع باج ‌گیری عاطفی

مانند باج‌گیری معمولی، باج ‌گیری عاطفی شامل تلاش فردی برای به دست آوردن چیزی است که از شما می‌خواهد. انواع باج‌ گیری عاطفی و مراحل آن شامل موارد زیر است:

1. تقاضا: ممکن است فرد به صراحت این را بیان کند: «به نظر من دیگر نباید با فلانی معاشرت کرد.»
2. مقاومت: اگر نمی‌خواهید کاری را که آن‌ها می‌خواهند انجام دهید، احتمالاً مقاومت خواهند کرد.
3. فشار: مردم هنوز نیازها و خواسته‌های خود را در روابط سالم بیان می‌کنند. در یک رابطۀ معمولی هنگامی که مقاومت نشان می‌دهید، طرف مقابل به‌طورکلی با کنار گذاشتن موضوع یا تلاش برای یافتن راه‌حل پاسخ می‌دهد. باج‌گیر شما را تحت فشار قرار می‌دهد تا خواسته‌های خود را برآورده کند.
4. تهدید: باج‌ گیری عاطفی می‌تواند شامل تهدیدهای مستقیم یا غیرمستقیم باشد: تهدید مستقیم: «اگر امشب با دوستانت بیرون بروی، وقتی برگردی اینجا نخواهم بود.» تهدید غیرمستقیم: «اگر نمی‌توانی امشب در زمانی که به تو نیاز دارم با من بمانی، شاید شخص دیگری بخواهد.»
5. رعایت: مطمئناً نمی‌خواهید آن‌ها شما را تهدید کنند؛ بنابراین، تسلیم می‌شوید.
6. تکرار: وقتی به طرف مقابل نشان می‌دهید که در نهایت قبول می‌کنید، او دقیقاً می‌داند که چگونه در موقعیت‌های مشابه در آینده بازی کند.

باج‌ گیری عاطفی والدین

گاهی والدین باج‌گیر عاطفی می‌شوند. به‌دلیل اینکه والدین فرزندان خود را بزرگ می‌کنند و در طول سال‌های طولانی آن‌ها را حمایت می‌کنند. ممکن است چه در کودکی و چه در بزرگسالی فرزندان خود را مجبور به انجام‌دادن کاری کنند که می‌خواهند.

باج‌گیری عاطفی والدین اغلب آسیب‌زا است و به‌درستی تشخیص داده نمی‌شود و ممکن است فرزندان به‌راحتی این باج عاطفی را پرداخت کنند. گاهی نیز برعکس می‌شود و فرزندان از والدین خود باج‌ گیری عاطفی می‌کنند.

چگونه با مهرطلبی و باج‌ گیری عاطفی برخورد کنیم؟

اما چه کنیم نه با دیگران، بلکه با خود چه کنیم؟ چراکه هرکسی می‌تواند در زندگی ما مؤثر باشد؛ اما، هیچ‌کس مقصر نیست حتی خودمان هم مقصر نیستیم.

نکات ارائه‌شده درمورد مهرطلبی و باج‌ گیری عاطفی بسیار دقیق و طویل است؛ اما، در حد وسع این مطلب نکاتی را بیان می‌کنیم:

1. فرق قائل شوید بین دوست‌داشتن و خود قربانی‌سازی. انسان سالم نه‌تنها خواهان قربانی‌کردن دیگری نیست بلکه مطلقاً تن به قربانی‌ شدن خود نیز نمی‌دهد، به‌ویژه مراقب خود قربانی‌سازی باشید.
2. به خود و افراد مهم زندگی‌تان همیشه گوشزد کنید که: «دوستت دارم اما مدیونت نیستم». آنچه دیگران برای رشد و ارتقای ما انجام دادند، به‌ویژه والدین، قابل تقدیر و تحسین است؛ اما، قابل دِین و بدهکاری نیست. ما هم بخش مهمی از تجربۀ والدبودن آن‌ها هستیم. با حضور ما در زندگی آن‌ها فرصت تجربۀ فرزندپروری و مادر‌پدری را پیدا کرده‌اند.
3. در تحکیم و ارتقای روابط عاطفی‌ـ‌عشقی خود هوشمند و کوشا باشید اما فراموش نکنید: «هر آنچه مرا نکشد، قوی‌ترم خواهد ساخت». به‌راحتی رابطۀ عاطفی خود را از دست ندهید؛ اما، بدانید که بدون رابطۀ عاطفی هم حیات شما نه‌تنها ادامه پیدا خواهد کرد بلکه اگر هوشمند باشید، همیشه فرصت مجددی برای ایجاد رابطۀ عاطفی ملایم و مداوم بهتری هست.
4. دو رفتار در روابط بین فردی، به‌ویژه در روابط عاطفی‌ـ‌عشقی، نشان‌دهندۀ درماندگی است: التماس و نفرین. رابطه‌ای که به یکی از این دو وضعیت رسید را بدون هیچ‌گونه احساس ترس از دست دادن یا سریعاً متعادل کنید یا از آن خارج شوید.
5. فراموش نکنید: «تغییر از من آغاز می‌شود.» همان ‌طور که انتظار دارید دیگران از شما انتظار خود قربانی‌سازی نداشته باشند، باید انتظار خود از دیگران را هم به حداقل برسانید. مراقب باشید خودتان باج‌گیر عاطفی نشوید.
6. باتوجه‌به حضور تک نوبتی شما در هستی، بدانید که زندگی فرصت دست‌گرمی نیست. بازی ترس و دِین و گناه را کنار بگذارید. این بازی زودتر از آنچه فکر می‌کنید سهم شما از هستی را بی‌معنی خواهد کرد.

و در پایان به یاد داشته باشید؛

باج ‌گیری عاطفی کُشتی‌گرفتن با خوک است. حتی اگر برنده شوید هم، لجن‌مال خواهید شد.

سوالات متداول در مورد باج‌گیری عاطفی