التیاما مجله پزشکی و سلامت التیاما
توهم تصور نادرستی است که در آن شما یک شخص، شی یا رویداد که واقعا وجود ندارد یا اتفاق نیفتاده است را حس می‌کنید. گاهی‌اوقات ممکن است متوجه شوید که دچار توهم شده‌اید. اما در مواقع دیگر، احتمال دارد تصورات خود را واقعی بدانید.
داشتن تصورات نادرست نه تنها روی کیفیت زندگی شما تاثیر می‌گذارد؛ بلکه می‌تواند ارتباط‌تان را با دیگران دچار مشکل کند. در ادامه این مقاله از مجله سلامت التیاما، به بررسی دلایل این اختلال و راه‌های مقابله با آن می‌پردازیم. با ما همراه باشید.
فهرست محتوا
- توهم چیست؟
- تفاوت توهم با پارانویا
- انواع توهم
- توهمات مرتبط با خواب
- دلایل احتمالی توهم چیست؟
- ۱. علل موقتی
- ۲. مشکلات مرتبط با سلامت روان
- ۳. مشکلات مرتبط با اعصاب
- ۴. سایر بیماری‌ها
- ۵. داروها
- راه‌های تشخیص توهم
- درمان توهم
- آیا می‌توان از توهم پیشگیری کرد؟
- کلام پایانی
- سوالات متداول
توهم چیست؟
بیماری توهم به معنی درک نادرست یا غیر واقعی از اشیاء یا رویدادهایی است که حواس پنچ‌گانه شما (بینایی، شنوایی، بویایی، لامسه و چشایی) را درگیر می‌کند. این ادراک نادرست ممکن است واقعی به نظر برسد. اما در حقیقت، توسط واکنش‌های شیمیایی یا ناهنجاری‌های مغز ایجاد می‌شود.
تصورات نادرست معمولا نشانه یک اختلال مرتبط با روان‌پریشی به‌ویژه اسکیزوفرنی هستند. با این حال، می‌توانند از مصرف مواد مخدر، مشکلات مرتبط با اعصاب و بعضی از موقعیت‌های موقتی هم ناشی شوند.
تفاوت توهم با پارانویا
پارانویا یا اختلال پارانوئید نوع خاصی از توهم فکری است. در صورت ابتلا به پارانویا، فکر می‌کنید دیگران می‌خواهند به شما صدمه بزنند. به عبارت دیگر، بدون دلیل احساس می‌کنید سایر افراد با شما رفتار بدی دارند.
انواع توهم
این اختلال انواع مختلفی دارد که عبارت‌اند از:
- شنیداری (صوتی): از شیوع بسیار بالایی برخوردار است و شامل شنیدن صداهای غیر واقعی می‌شود (مانند موسیقی، کوبیدن در، صحبت کردن و…). صداها می‌توانند مثبت، منفی یا خنثی باشند. آن‌ها ممکن است به شما دستور دهند به خودتان یا دیگران آسیب برسانید.
- بصری (بینایی): شامل دیدن چیزهایی است که واقعی نیستند (مانند اشیاء، اشکال، افراد، حیوانات یا نورها).
- لمسی: این اختلال باعث می‌شود حس کنید چیزی روی بدن شما یا داخل آن حرکت می‌کند. به عنوان مثال، به اشتباه تصور می‌کنید حشرات روی پوست‌تان می‌خزند یا اندام‌های داخلی بدن‌تان در حال حرکت هستند.
- بویایی: شامل تجربه بوهایی است که وجود ندارند یا هیچ فرد دیگری نمی‌تواند آن‌ها را حس کند.
- چشایی: باعث ایجاد مزه‌هایی می‌شود که اغلب عجیب یا ناخوشایند هستند. این اختلال (اغلب احساس طعم فلز در دهان) یک علامت نسبتا شایع برای افراد مبتلا به صرع است.
- حضوری: به شما این حس را می‌دهد که فردی در اتاق حضور دارد یا پشت سرتان ایستاده است.
- حس عمقی: باعث می‌شود فکر کنید بدن‌تان در حال حرکت است. برای مثال، پرواز می‌کند یا شناور است.
توهمات مرتبط با خواب
۲ نوع ادراک نادرست مرتبط با خواب وجود دارد:
- هیپنوپامپیک: تصوراتی هستند که در هنگام بیدار شدن از خواب رخ می‌دهند. این تصورات برای اکثر مردم طبیعی تلقی می‌شوند و جای نگرانی ندارند. آن‌ها ممکن است در افراد مبتلا به بعضی از اختلالات خواب شایع‌تر باشند.
- هیپناگوژیک: تصوراتی هستند که هنگام به خواب رفتن اتفاق می‌افتند. آن‌ها معمولا کوتاه‌مدت و در حدود ۸۶ درصد موارد بصری هستند. برای مثال، باعث می‌شوند الگوها و اشکال متحرک یا تصاویر واضح از چهره‌ها، حیوانات یا صحنه‌ها را ببینید. توهمات هیپناگوژیک هم معمولا نگران‌کننده نیستند.
اگر بیشتر بخوابید یا برنامه منظمی برای خواب داشته باشید، ممکن است اختلالات فوق بهبود یابند. اجتناب از مصرف الکل یا مواد مخدر هم می‌تواند کمک‌کننده باشد. اگر تصورات نادرست مرتبط با خواب همراه با اضطراب هستند یا خواب‌تان را مختل کرده‌اند، به متخصص سلامت روان مراجعه کنید.
بیشتر بدانید:انزوا طلبی چیست؟
دلایل احتمالی توهم چیست؟
دلایل زیادی برای این اختلال وجود دارد که در ادامه درباره آن‌ها صحبت می‌کنیم.
۱. علل موقتی
شرایط یا موقعیت‌های زیر ممکن است به طور موقت باعث ایجاد تصورات نادرست شوند:
- به خواب رفتن یا بیدار شدن
- قرار گرفتن تحت تاثیر الکل یا بعضی از مواد مخدر مانند ماری‌جوانا، مواد توهم‌زا (LSD و PCP)، کوکائین، آمفتامین‌ها، هروئین یا کتامین
- تب بالا (به‌خصوص در کودکان و سالمندان)
- کم‌آبی شدید
- کم‌خوابی
- میگرن
- تروما
- درد شدید
- عزادار شدن
- عفونت‌هایی مانند عفونت مجاری ادراری (به‌ویژه در سالمندان)
- ریکاوری پس از بیهوشی (به‌دلیل جراحی)
ادراک نادرست ناشی از موارد بالا معمولا نگران‌کننده نیست. با این حال، اگر به یک مشکل پزشکی حاد مثل عفونت یا تب مبتلا هستید، باید به دنبال درمان پزشکی باشید.
۲. مشکلات مرتبط با سلامت روان
اسکیزوفرنی اصلی‌ترین بیماری روانی است که باعث ایجاد تصورات نادرست می‌شود. شنیدن صدا شایع‌ترین نوع توهم در افراد مبتلا به این بیماری است. سایر مشکلات مرتبط با سلامت روان که در ایجاد تصورات نادرست نقش دارند عبارت‌اند از:
- اختلال دوقطبی: افراد مبتلا به اختلال دوقطبی ممکن است در هر ۲ دوره افسردگی شدید یا شیدایی شدید با مشکل تصورات نادرست مواجه شوند.
- افسردگی اساسی با ویژگی‌های روان‌پریشی (افسردگی روان‌پریشانه): یک نوع بیماری افسردگی است که در آن اختلال خلقی با هذیان، توهم یا هر ۲ همراه است.
۳. مشکلات مرتبط با اعصاب
مشکلات عصبی که باعث ادراک نادرست می‌شوند شامل موارد زیر هستند:
- بیماری پارکینسون: تقریبا ۲۰ تا ۴۰ درصد افراد مبتلا به بیماری پارکینسون توهم یا هذیان را تجربه می‌کنند. گاهی‌اوقات تصورات نادرست از عوارض جانبی داروها یا زوال عقل ناشی می‌شوند.
- بیماری آلزایمر: حدود ۱۳ درصد افراد مبتلا به آلزایمر به دلیل تغییرات ایجادشده در مغز با مشکل ادراک نادرست دست و پنجه نرم می‌کنند.
- زوال عقل جسم لویی: این بیماری شامل تجمع توده‌هایی از پروتئین (به نام جسم لویی) در سلول‌های عصبی مغز است. اجسام لویی به سلول‌های عصبی آسیب می‌رسانند و باعث تصورات نادرستی می‌شوند که معمولا بصری هستند. ادراک نادرست ممکن است یکی از اولین علائم زوال عقل جسم لویی باشد.
- صرع: افرادی که صرع دارند و قسمتی از مغز آن‌ها به نام لوب تمپورال درگیر شده است، ممکن است ادراک نادرست را تجربه کنند.
- نارکولپسی: یک اختلال عصبی است که بر توانایی مغز برای کنترل خواب و بیداری تاثیر می‌گذارد. افراد مبتلا به نارکولپسی اغلب درست قبل از به خواب رفتن (توهمات هیپناگوژیک) یا بلافاصله پس از بیدار شدن (توهمات هیپنوپامپیک) با مشکل تصورات نادرست مواجه می‌شوند.
۴. سایر بیماری‌ها
سندرم چارلز بونت در افرادی که بخش زیادی از بینایی خود را از دست داده‌اند رخ می‌دهد و به توهمات بصری منجر می‌شود. بیماری‌های لاعلاج مثل نارسایی کبد، نارسایی کلیه، مرحله سوم بیماری ایدز و سرطان مغز هم همگی می‌توانند در ایجاد تصورات نادرست نقش داشته باشند.
بیشتر بدانید: وسواس فکری عملی (OCD) چیست؟
۵. داروها
بسیاری از داروهای تجویزی ممکن است به عنوان یک عارضه جانبی باعث ایجاد یا بدتر شدن توهم شوند. سالمندان به دلیل افزایش حساسیت به داروها بیشتر از دیگران در معرض خطر ابتلا به این مشکل هستند.
ادراک نادرست ناشی از دارو ممکن است وابسته به دوز باشد. این مشکل معمولا با قطع مصرف دارو برطرف می‌شود. پزشک بهترین فردی است که می‌تواند شما را از عوارض جانبی داروها و نحوه مقابله با آن‌ها آگاه کند. هرگز بدون صحبت با پزشک معالج خود، مصرف هیچ دارویی را متوقف نکنید.
راه‌های تشخیص توهم
ابتدا پزشک باید بفهمد چه چیزی باعث ادراک نادرست و غیر واقعی شده است. به همین دلیل، در مورد سابقه پزشکی شما و علائم‌تان سوال می‌پرسد و معاینه بدنی انجام می‌دهد.
بعضی از تست‌های تشخیصی هم به کشف علت این مشکل کمک می‌کنند. به عنوان مثال، الکتروانسفالوگرام (EEG) الگوهای غیر عادی فعالیت الکتریکی را در مغز بررسی می‌کند. EEG نشان می‌دهد که آیا ادراک نادرست از تشنج ناشی می‌شود یا خیر. ام‌آرآی (MRI) هم به تشخیص تومور مغزی که یکی از دلایل بروز این مشکل است، کمک می‌کند.
درمان توهم
درمان این اختلال به علت بروز آن بستگی دارد. تصورات نادرست ناشی از شرایط موقت مانند تب بالا، کم‌آبی شدید یا عفونت، پس از درمان بیماری زمینه‌ای برطرف می‌شوند. در سایر موارد که فرد به یک بیماری مزمن مبتلا است، باید از داروها و راهکارهای درمانی زیر استفاده کرد:
- داروهای آنتی‌سایکوتیک تیپیکال (نسل اول) و آتیپیکال (نسل دوم) به کاهش فراوانی و شدت توهمات در افراد مبتلا به اسکیزوفرنی، اختلال دوقطبی و افسردگی روان‌پریشانه کمک می‌کنند.
- تحریک مغناطیسی ترانس‌کرانیال مکرر (rTMS) برای درمان تصورات نادرست مرتبط با حس شنوایی که به داروهای آنتی‌سایکوتیک پاسخ نمی‌دهند، به‌کار می‌رود.
- مهارکننده‌های استیل کولین استراز ممکن است روان‌پریشی را در افراد مبتلا به بیماری آلزایمر، بیماری پارکینسون و زوال عقل جسم لویی کاهش دهند. این داروها از تجزیه طبیعی استیل کولین (یک نوع نوروترنسمیتر یا انتقال‌دهنده عصبی) جلوگیری می‌کنند.
آیا می‌توان از توهم پیشگیری کرد؟
گاهی‌اوقات این اختلال غیر قابل پیشگیری است. با این حال، با اقدامات زیر می‌توانید احتمال وقوع آن را در بعضی از افراد مبتلا به بیماری‌های عصبی کاهش دهید:
- بررسی صداهایی که ممکن است اشتباه تعبیر شوند (مانند صدای تلویزیون)
- جستجو و تصحیح نورهایی که باعث ایجاد سایه، بازتاب یا اعوجاج می‌شوند
- پوشاندن آینه‌ها با پارچه یا برداشتن آن‌ها (در صورتی که فرد فکر می‌کند در آینه به یک غریبه نگاه می‌کند).
اگر پزشک برای کنترل تصورات نادرست برای شما دارو تجویز کرده است، خودسرانه مصرف آن را قطع نکنید. چون این کار ممکن است باعث بدتر شدن علائم شما شود.
کلام پایانی
اگر از مشکل توهم رنج می‌برید، در مورد آن با پزشک و خانواده خود صحبت کنید. این اختلال با درمان قابل کنترل است؛ اما در صورت درمان نشدن می‌تواند آزاردهنده یا حتی خطرناک باشد.
در هنگام مراجعه به پزشک متخصص اعصاب و روان یا دکتر روانشناس تمام علائمی که تجربه می‌کنید، حتی علائم خفیف یا عجیب، را بازگو کنید. این کار به تشخیص سریع‌تر مشکل شما کمک می‌کند.
در صورت ابتلا به توهم یا سایر اختلالات مرتبط با سلامت روان مثل افسردگی، اضطراب و وسواس، می‌توانید به وب‌سایت التیاما سر بزنید و با بهترین پزشکان متخصص از جمله روانشناس آنلاین مشورت کنید. همچنین، التیاما این امکان را برای شما فراهم کرده تا از طریق سیستم نوبت‌دهی اینترنتی جهت مراجعه حضوری روانشناس از روانشناس مورد نظر خود نوبت بگیرید. همچنین می‌توانید با روانپزشک آنلاین مشاوره داشته باشید و یا از طریق سیستم نوبت‌دهی اینترنتی جهت مراجعه حضوری روانپزشک از روانپزشک مورد نظر خود نوبت بگیرید.
سوالات متداول
این اختلال به یک تجربه حسی اطلاق می‌شود که در غیاب محرک‌های واقعی رخ می‌دهد. به عبارت دیگر، فرد چیزی را می‌بیند، می‌شنود، حس می‌کند یا حتی می‌بوید که در دنیای واقعی وجود ندارد.
این عارضه معمولا در اثر اختلالات روان‌پریشی از جمله اسکیزوفرنی رخ می‌دهد. اما مصرف الکل و مواد مخدر، استفاده از بعضی از داروها و ابتلا به سایر بیماری‌ها مثل پارکینسون یا آلزایمر هم می‌تواند در بروز آن نقش داشته باشد.
این اختلال دلایل مختلفی دارد، از مشکلات سلامت روان و مشکلات مرتبط با اعصاب گرفته تا تب بالا، کم‌خوابی و کم‌آبی شدید بدن. بنابراین برای مشخص شدن علت آن باید به متخصص سلامت روان مراجعه کنید.
درمان این اختلال به علت بروز آن بستگی دارد. با این حال، معمولا دارودرمانی و تحریک مغناطیسی ترانس‌کرانیال مکرر توصیه می‌شود.
به اندازه کافی بخوابید، آب فراوان بنوشید، رژیم غذایی سالم داشته باشید، زمانی را در بیرون از منزل بگذرانید و ورزش کنید.
به طور کلی، داروهای گیاهی به عنوان روش اصلی درمان این اختلال پذیرفته نشده‌اند. تصورات نادرست یا غیر واقعی معمولا از اختلالات روانی جدی ناشی می‌شوند که به درمان تخصصی نیاز دارند.
منابع: my.clevelandclinic, webmd
