سرطان خون چیست و چه علائمی دارد؟

سرطان خون یک بیماری پیچیده است که می‌تواند بدون علائم مشخصی آغاز شود و به ‌تدریج بر سلامت فرد تاثیر بگذارد. این بیماری زمانی رخ می‌دهد که سلول‌های خونی به‌ طور غیر طبیعی در مغز استخوان تکثیر می‌شوند و عملکرد خون را مختل می‌کنند.

در این مقاله از مجله التیاما به بررسی انواع سرطان خون می‌پردازیم و روش‌های تشخیص و درمان این بیماری را معرفی می‌کنیم. همچنین عکس سرطان خون را در اختیارتان قرار می‌دهیم. با ما همراه باشید.

سرطان خون چیست؟

این بیماری بر نحوه تولید سلول‌های خونی در بدن و عملکرد آن‌ها تاثیر می‌گذارد. بیشتر سرطان‌های خون از مغز استخوان شروع می‌شوند که یک ماده نرم و اسفنجی در مرکز استخوان‌ است. مغز استخوان سلول‌های بنیادی تولید می‌کند که با بالغ شدن به گلبول‌ قرمز، گلبول‌ سفید و پلاکت‌ تبدیل می‌شوند.

سلول‌های خونی سالم وظیفه مبارزه با عفونت، انتقال اکسیژن در سراسر بدن و کنترل خونریزی را بر عهده دارند. سرطان خون زمانی رخ می‌دهد که در روند تولید سلول‌های خونی اختلال ایجاد شود. در صورت ابتلا به این بیماری، سلول‌های غیر طبیعی جای سلول‌های سالم را می‌گیرند و باعث ایجاد مشکلات پزشکی متعددی می‌شوند.

بیشتر بخوانید: سرطان استخوان؛ انواع، نشانه‌ها، تشخیص و درمان

بیشتر بخوانید: لخته شدن خون چیست؟

انواع سرطان خون

سه نوع سرطان خون اصلی وجود دارد که هر کدام چند زیرگروه دارند:

• لوسمی: شایع‌ترین نوع سرطان خون به‌خصوص در میان کودکان و نوجوانان است. نرخ بقای پنج ‌ساله این بیماری در ۴۰ سال گذشته چهار برابر شده است. انواع لوسمی شامل لوسمی لنفوبلاستیک حاد (ALL)، لوسمی میلوئیدی حاد (AML)، لوسمی لنفوسیتی مزمن (CLL) و لوسمی میلوژن مزمن (CML) هستند.
• لنفوم: یک نوع سرطان سیستم لنفاوی است که شامل مغز استخوان هم می‌شود. نرخ بقای این بیماری در ۴۰ سال گذشته ۲ برابر شده است. انواع لنفوم عبارت‌اند از: لنفوم هوچکین، لنفوم غیر هوچکین، ماکروگلوبولینمی والدنشتروم، لنفوم فولیکولار، لنفوم سلول‌ B و لنفوم سلول‌ T پوستی.
• میلوما: سرطانی است که از مغز استخوان شروع می‌شود و سلول‌های پلاسما را تحت تاثیر قرار می‌دهد. مولتیپل میلوما شایع‌ترین نوع این بیماری است. بیش از نیمی از افراد مبتلا به میلوما تا پنج سال پس از تشخیص بیماری زنده می‌مانند. سایر انواع میلوما شامل پلاسماسیتوما و آمیلوئیدوز هستند.

بیشتر بخوانید: علائم لخته خون در بدن چیست؟

بیشتر بخوانید: بیماری های خونی: گلبول های سفید و قرمز، پلاکت و پلاسما

علائم سرطان خون چیست؟

علائم سرطان خون بسته به نوع آن متفاوت است. اما بعضی از علائم بین هر سه نوع بیماری مشترک هستند:

• خستگی: احساس ضعف و خستگی شدید که انجام فعالیت‌های روزانه را دشوار می‌کند، از اولین علائم سرطان خون در زنان و مردان است.
• تب مداوم: از تب هم می‌توان به عنوان یکی از اولین علائم سرطان خون در مردان و زنان نام برد. تب نشانه‌ مبارزه بدن با عفونت یا واکنش به سلول‌های غیر طبیعی است. 
• تعریق شبانه شدید: وقتی از نشانه های سرطان خون صحبت به میان می‌آید، می‌توان به تعریق هم اشاره کرد.  این علامت به طور ناگهانی در هنگام خواب اتفاق می‌افتد، خواب را مختل ‌کند و باعث خیس شدن لباس‌ها و ملحفه‌ها می‌شود.
• کاهش وزن ناخواسته: کاهش وزن ناخواسته یکی از مهم‌ترین علائم سرطان خون بدخیم است. در صورت ابتلا به این بیماری ممکن است فرد در عرض ۶ تا ۱۲ ماه بدون دلیل حدود ۴/۵ کیلو وزن از دست بدهد.
• عفونت‌های مکرر: ابتلا به عفونت می‌تواند نشانه ضعیف بودن سیستم ایمنی بدن باشد.
• تورم غدد لنفاوی یا بزرگ شدن کبد یا طحال: این علائم ممکن است نشانه‌ لوسمی یا لنفوم باشند.
• درد استخوان: حساسیت به لمس و درد استخوان در سرطان خون به‌ویژه در میلوما و لوسمی شایع است.
• خونریزی یا کبودی غیر عادی: همه افراد ممکن است در اثر حادثه دچار کبودی یا خونریزی شوند؛ اما خونریزی غیر عادی، خونریزی‌ای است که متوقف نمی‌شود. کبودی‌ غیر عادی هم پس از ۲ هفته بهبود نمی‌یابد. در ادامه می‌توانید عکس کبودی های سرطان خون را مشاهده کنید.

بسیاری از این علائم مشابه علائم بیماری‌های ساده هستند. داشتن این علائم به معنی ابتلا به سرطان نیست. اما اگر چند هفته ادامه داشتند، بهتر است در مورد آن‌ها با پزشک صحبت کنید.

بیشتر بخوانید: سارکوئیدوز، بیماری با علت ناشناخته

علت سرطان خون

محققان می‌دانند که سرطان زمانی رخ می‌دهد که DNA سلول‌های خونی تغییر می‌کند یا دچار جهش می‌شود. با این حال، هنوز علت دقیق این تغییرات را کشف نکرده‌اند.

DNA وظیفه هدایت سلول‌ها را بر عهده دارد. بنابراین تغییر آن باعث می‌شود سلول‌ها به طور غیر طبیعی و با سرعت بیشتری به رشد و تکثیر خود ادامه دهند یا گاهی‌اوقات بیش از حد معمول زنده بمانند. در این شرایط، سلول‌های طبیعی در میان سلول‌های غیر طبیعی قرار می‌گیرند و سلول‌های سرطانی فضای مغز استخوان را اشغال می‌کنند. در نهایت، مغز استخوان سلول‌های طبیعی کمتری تولید می‌کند که این امر باعث کمبود سلول‌های سالم مورد نیاز برای حمل اکسیژن، مبارزه با عفونت و کنترل خونریزی می‌شود.

در ادامه نحوه تاثیر تغییرات ژنتیکی بر انواع سرطان خون آورده شده است:

• لوسمی: محققان معتقدند که ترکیبی از عوامل محیطی و ژنتیکی باعث تغییر DNA می‌شود. این تغییرات می‌توانند بر گروهی از ژن‌ها که رشد سلولی را کنترل می‌کنند و همچنین ژن‌هایی که سرکوب‌کننده تومور هستند، تاثیر بگذارند. قرار گرفتن در معرض سطوح بالای تشعشعات یا بعضی مواد شیمیایی می‌تواند در این تغییرات ژنتیکی نقش داشته باشد.
• لنفوم: این بیماری زمانی رخ می‌دهد که تغییر ژن‌های گلبول‌های سفید (لنفوسیت‌ها) باعث تکثیر غیر قابل‌ کنترل آن‌ها می‌شود و طول عمر سلول‌های غیر طبیعی را افزایش می‌دهد. هنوز مشخص نیست که چه عاملی این تغییرات ژنتیکی را تحریک می‌کند. اما تحقیقات نشان داده‌اند که عفونت یا ضعف سیستم ایمنی بدن ممکن است در ایجاد لنفوم نقش داشته باشد.
• میلوما: در این نوع سرطان، سلول‌های پلاسما در مغز استخوان دستورات ژنتیکی جدیدی دریافت می‌کنند که باعث تکثیر آن‌ها می‌شود.

بیشتر بخوانید: متاستاز کشنده است؟

راه‌های تشخیص سرطان خون

پزشک برای تشخیص این بیماری ابتدا درباره علائم و سابقه پزشکی شما سوال می‌پرسد و یک معاینه بدنی کامل انجام می‌دهد. همچنین ممکن است چند نوع آزمایش خون و تست تصویربرداری را توصیه کند. نوع آزمایش‌ها بسته به سرطان خونی که پزشک به آن مشکوک است، متفاوت خواهد بود. بعضی از آزمایش‌های مورد استفاده شامل موارد زیر هستند:

• آزمایش شمارش کامل خون: این آزمایش که به آن CBC گفته می‌شود، میزان و تعداد سلول‌های خونی را اندازه‌گیری می‌کند. برای مثال، اگر پزشک مشکوک به لوسمی باشد، به دنبال افزایش یا کاهش تعداد گلبول‌های سفید و کاهش تعداد گلبول‌های قرمز و پلاکت‌ها خواهد بود.
• آزمایش شیمی خون: این آزمایش مواد شیمیایی و سایر ترکیبات موجود در خون را اندازه‌گیری می‌کند. در بعضی موارد، پزشک ممکن است تست‌های خاصی را برای بررسی بیشتر سرطان تجویز کند.
• سی‌تی اسکن: این تست تصاویر سه‌بعدی از بافت‌های نرم و استخوان‌ها ایجاد می‌کند. اگر پزشک به میلوما مشکوک باشد، ممکن است برای بررسی آسیب‌های استخوانی از سی‌تی اسکن استفاده کند.
• ام‌آرآی: این تست در ستون فقرات به بررسی عوارض احتمالی لوسمی یا لنفوم می‌پردازد.
• توموگرافی انتشار پوزیترون: این تست که به آن PET Scan  می‌گویند، از اندام‌ها و بافت‌ها در حین فعالیت تصویربرداری می‌کند. پزشک ممکن است از PET برای بررسی علائم میلوما استفاده کند.
• بیوپسی مغز استخوان: پزشک از این تست برای تجزیه و تحلیل درصد سلول‌های خونی طبیعی و غیر طبیعی استفاده می‌کند. همچنین نمونه مغز استخوان را از نظر تغییرات DNA که ممکن است باعث ایجاد سرطان شوند، مورد بررسی قرار می‌دهد.
• بررسی سلول‌های خونی: پزشک نمونه خون را زیر میکروسکوپ بررسی می‌کند تا به تغییرات ظاهری سلول‌های خونی پی ببرد. به ‌عنوان ‌مثال، ممکن است آزمایش اسمیر خون محیطی را برای شناسایی علائم لوسمی یا لنفوم تجویز کند.

بیشتر بخوانید: بیماری هموکروماتوز چگونه ایجاد می‌شود؟

بیشتر بخوانید: بیماری فاویسم یا باقلایی چیست؟ + علل و شیوه‌های درمان

درمان سرطان خون

نحوه درمان سرطان برای همه بیماران یکسان نیست. بعضی از انواع سرطان به درمان‌های خاصی بهتر پاسخ می‌دهند؛ در حالی که بعضی روش‌های درمانی عوارض جانبی قابل‌توجهی دارند. پزشک هنگام توصیه برنامه درمانی حتما عوامل مختلف مانند سن، وضعیت کلی سلامتی، نوع سرطان خون و عوارض جانبی احتمالی را در نظر می‌گیرد. بعضی از روش‌های درمانی رایج عبارت‌اند از:

• شیمی‌درمانی: یکی از روش‌های اصلی درمان سرطان است که با از بین بردن سلول‌های غیر طبیعی، روند پیشرفت بیماری را کند می‌کند یا آن را از بین می‌برد. پزشکان از داروهای مختلفی برای درمان انواع سرطان خون استفاده می‌کنند.
• پرتودرمانی: این روش معمولا با سایر درمان‌ها استفاده می‌شود و برای لوسمی، لنفوم یا میلوما به‌کار می‌رود. پرتودرمانی سلول‌های غیر طبیعی را هدف قرار می‌دهد و با آسیب رساندن به DNA آن‌ها، از تکثیرشان جلوگیری می‌کند.
• ایمونوتراپی: این روش از سیستم ایمنی بدن برای مبارزه با سرطان استفاده می‌کند. ایمونوتراپی ممکن است باعث افزایش تولید سلول‌های ایمنی شود یا به سلول‌های ایمنی موجود در شناسایی و از بین بردن سلول‌های غیر طبیعی کمک کند.
• درمان هدفمند: این روش درمانی، تغییرات ژنتیکی یا جهش‌هایی را که سلول‌های سالم را به سلول‌های غیر طبیعی تبدیل می‌کنند، هدف قرار می‌دهد.
• کارتی سل تراپی: در روش CAR T-cell، پزشک یک نوع گلبول سفید به نام لنفوسیت T‌ را تغییر می‌دهد تا بهتر با سرطان مقابله کند. از این روش برای درمان بعضی از انواع لوسمی، مولتیپل میلوما و لنفوم غیر هوچکین استفاده می‌شود.
• پیوند سلول‌های بنیادی اتولوگ: پزشک قبل از تجویز دوز بالای داروهای شیمی‌درمانی، سلول‌های بنیادی مغز استخوان بیمار را جمع‌آوری و ذخیره می‌کند. پس از پایان شیمی‌درمانی، این سلول‌های بنیادی دوباره به بدن بیمار تزریق می‌شوند. این روش به کاهش عوارض جانبی شیمی‌درمانی کمک می‌کند.
• پیوند سلول‌های بنیادی آلوژنیک: در بعضی موارد، مغز استخوان آسیب‌دیده باید با مغز استخوان سالم جایگزین شود. پزشک یک اهداکننده مناسب پیدا کرده و از سلول‌های بنیادی او برای جایگزینی سلول‌های آسیب‌دیده بیمار استفاده می‌کند. این روش موثر اما پرخطر است.

بیشتر بخوانید: قرص آسپرین چیست و چرا مصرف می‌شود؟

بیشتر بخوانید:  ۸ علامت تعداد گلبولهای قرمز خون بالا (پلی سیتمی)

پیشگیری از سرطان خون

از آنجا که علت دقیق سرطان خون مشخص نیست، نمی‌توان به طور ۱۰۰ درصد از بروز آن پیشگیری کرد. محققان معتقدند که عوامل زیر در بروز تغییرات ژنتیکی موثرند و احتمال ابتلا به سرطان را افزایش می‌دهند:

• قرار گرفتن در معرض تشعشعات
• مواجهه با بعضی از مواد شیمیایی
• ضعف سیستم ایمنی به دلیل ابتلا به عفونت
• سابقه خانوادگی ابتلا به سرطان خون
• بیماری‌های ارثی که خطر ابتلا به سرطان را افزایش می‌دهند

برای پیشگیری از این بیماری بهتر است میزان تماس با تشعشعات و مواد شیمیایی مضر را به حداقل برسانید، سیستم ایمنی خود را تقویت کنید و به ‌طور منظم چکاپ پزشکی انجام دهید. رعایت این نکات به‌خصوص زمانی مهم است که سابقه خانوادگی ابتلا به سرطان را داشته باشید.

بیشتر بخوانید: تفسیر نتایج آزمایش هموگلوبین  (Hgb)

کلام پایانی

امروزه به لطف وجود روش‌های درمانی جدید و موثر، تعداد زیادی از بیماران توانسته‌اند بر سرطان خون غلبه کنند و به مرحله بهبودی برسند. در حال حاضر، پزشکان و محققان در تلاش‌ هستند روش‌های بهتری برای درمان این بیماری بیابند.

با این حال، نباید فراموش کرد که سرطان یک بیماری جدی است و تشخیص آن می‌تواند چالش‌برانگیز باشد. اگر شما یا یکی از عزیزان‌تان به این بیماری مبتلا هستید، مراجعه به پزشک متخصص خون و دریافت اطلاعات دقیق در مورد تاثیرات بیماری و روش‌های درمانی اهمیت بسیار زیادی دارد. مشورت با پزشک به شما کمک می‌کند که مسیر درمان را با آگاهی و اطمینان بیشتری طی کنید.

برای مشورت با بهترین پزشکان توصیه می‌کنیم به سایت التیاما سر بزنید. در التیاما علاوه بر سیستم نوبت‌دهی حضوری، امکان اخذ نوبت جهت مشاوره آنلاین فراهم شده است.

بیشتر بخوانید: هیپوکلسمی یا بیماری کمبود کلسیم چیست؟

سوالات متداول