علائم، علل و عوارض ضربه ی مغزی

به آسیب شدید مغزی که روی عملکرد مغز تاثیر می گذارد، ضربه ی مغزی می گویند. معمولا این تاثیر موقتی است اما شامل سردرد و بروز مشکل در تمرکز، حافظه، تعادل و هماهنگی می شود.

این وضعیت معمولا در اثر ورود ضربه به سر اتفاق می افتد. تکان دادن شدید سر و نیم تنه ی بالا هم باعث ضربه مغزی می شود.

در بعضی از موارد، ضربه ی مغزی باعث از دست رفتن هوشیاری می شود اما همیشه اینطور نیست.

افتادن شایع ترین علت بروز ضربه ی مغزی است. اگر ورزش هایی نظیر فوتبال انجام می دهید هم امکان بروز ضربه ی مغزی وجود دارد. معمولا اکثر افراد بعد از ضربه ی مغزی کاملا بهبود پیدا می کنند.

مشاهده بیشتر : متخصص جراح مغز و اعصاب

علائم ضربه مغزی

ممکن است علامت و نشانه های ضربه ی مغزی مخفی باشد و فورا مشخص نشود. علائم می تواند تا چند روز، هفته یا حتی بیشتر طول بکشد.

سردرد، از دست دادن حافظه (فراموشی) و گیجی از جمله علائم شایع بعد از بروز ضربه ی مغزی است. فراموشی معمولا شامل از یاد بردن حادثه ای که باعث بروز آسیب شده می شود.

از جمله علائم فیزیکی ضربه ی مغزی می توان موارد زیر را نام برد:

• سردرد
• زنگ زدن گوش
• تهوع
• استفراغ
• خستگی یا خواب آلودگی
• تار شدن دید

علائم دیگر ضربه ی مغزی عبارت است از:

• گیجی یا نشناختن محیط
• فراموشی حادثه
• سرگیجه

طرف مقابل علائم زیر را در کسی که دچار ضربه ی مغزی شده مشاهده می کند:

• از دست دادن هوشیاری به صورت موقتی (البته این حالت همیشه اتفاق نمی افتد)
• لکنت
• دیر واکنش نشان دادن به سوال
• منگی
• فراموشی، مثلا مدام سوال تکراری می پرسد

ممکن است بعضی علائم را فورا تجربه کنید و بعضی علائم دیگر چند روز بعد از آسیب رخ دهد، مانند:

• مشکل تمرکز و حافظه
• کج خلقی و دیگر تغییرات روحی
• حساس شدن به نور و صدا
• اختلال در خواب
• مشکلات روان شناختی و افسردگی
• اختلال در چشایی و بویایی

علائم ضربه مغزی در کودکان

ورود آسیب به سر کودکان کم سن بسیار شایع است اما تشخیص ضربه ی مغزی در نوزادان و کودکان نوپا دشوار است چون نمی توانند وضعیت خود را توضیح دهند. علائم زیر می تواند نشانه ضربه ی مغزی در کودک باشد:

• منگی
• بی حالی و خستگی سریع
• کج خلقی و بداخلاقی
• از دست دادن تعادل و تلوتلو خوردن
• گریه زیاد
• تغییر در الگوی خواب یا غذا خوردن
• بی میلی به اسباب بازی های مورد علاقه
• تهوع
• رعشه

چه زمان باید به پزشک مغز و اعصاب مراجعه کرد؟

در این حالت ظرف ۱ الی ۲ روز به دکتر مغز و اعصاب مراجعه کنید:

• حتی اگر به سر شما یا فرزندتان صدمه وارد شده و به مراقبت فوری نیاز ندارد

اگر کودک علائم آسیب جدی را ندارد، هوشیار است، عادی حرکت می کند و جوابتان را می دهد، احتمالا آسیب خفیف است و معمولا به معاینه بیشتر احتیاج نیست.

در این صورت، اگر کودک می خواهد بخوابد، اشکالی ندارد اگر او را بخوابانید. اگر بعدا متوجه نشانه های نگران کننده شدید، به لیست بهترین دکتر مغز و اعصاب برای نوبت گیری مراجعه کنید.

اگر به سر فرد بزرگسال یا کودک آسیب وارد شده و علائم زیر را دارد، کمک پزشکی دریافت کنید:

• استفراغ یا تهوع مکرر
• از دست دادن هوشیاری به مدت بیشتر از ۳۰ ثانیه
• سردردی که به مرور زمان تشدید می شود
• خارج شدن خون یا مایع از بینی یا گوش
• اختلال در چشم یا بینایی مانند گشاد شدن مردمک ها یا نامساوی بودن مردمک ها
• شنیدن صدای زنگ در گوش که از بین نمی رود
• ضعیف شدن دست یا پاها
• رنگ پریدگی بیشتر از یک ساعت
• تغییر در رفتار
• گیجی یا تشخیص ندادن جهت، مثلا دیگران یا مکان را نمی شناسد
• لکنت یا تغییرات گفتاری دیگر
• اختلال بارز عملکرد ذهن یا هماهنگی فیزیکی
• تغییر در هماهنگی فیزیکی مثل تلوتلو خوردن
• رعشه یا لرز
• سرگیجه ی مداوم یا متناوب
• علائمی که به مرور زمان بدتر می شود
• برآمدگی یا کبودی روی قسمت هایی به غیر از پیشانی کودکان، به خصوص در نوزادان زیر ۱۲ ماه

ضربه مغزی در ورزشکاران

هنگامی که علائم و نشانه های ضربه ی مغزی دارید، هرگز سر بازی برنگردید.

متخصصان توصیه می کنند ورزشکاری که به ضربه ی مغزی مشکوک است، درگیر فعالیتی که خطر بروز دومین ضربه ی مغزی را بالا می برد، نشوند.

کودکان و نوجوانان باید توسط متخصصی که در زمینه معاینه و کنترل ضربه ی مغزی در کودکان آموزش دیده معاینه شوند.

متخصصان همچنین توصیه می کنند ورزشکاران کودک، نوجوان و بزرگسالِ مبتلا به ضربه ی مغزی همان روز بروز آسیب دوباره وارد زمین بازی نشوند.

علل بروز ضربه مغزی

مغز مانند ژلاتین است که توسط مایع مغزی نخاعی داخل جمجمه از ضربات در امان می ماند.

ورود ضربه ی شدید به سر و گردن یا نیم تنه ی بالا باعث می شود مغز به شدت در دیواره ی جمجمه جلو و عقب شود.

تکان خوردن ناگهانی یا کاهش سرعت سر، که در اثر حادثه ای نظیر تصادف یا تکان دادن شدید رخ می دهد، هم باعث بروز آسیب مغزی می شود.

این آسیب ها، معمولا به مدت کوتاه، روی عملکرد مغز تاثیر می گذارد و منجر به علائم ضربه ی مغزی می شوند.

ممکن است این نوع آسیب مغزی منجر به خونریزی داخل یا اطراف مغز شود و علائمی نظیر خواب آلودگی و گیجی طولانی به دنبال داشته باشد. ممکن است این علائم فورا ظاهر شود یا دیرتر اتفاق بیفتد.

خونریزی مغز می تواند مرگبار باشد. به همین دلیل فردی که دچار آسیب مغزی شده باید طی ساعات بعد از آسیب تحت نظر قرار بگیرد و درصورت شدید شدن علائم مراقبت پزشکی دریافت کند.

عوامل خطرناک

در ادامه به فعالیت ها و عواملی که خطر ضربه ی مغزی را بالا می برد اشاره می کنیم:

• افتادن، به خصوص در کودکان کم سن و افراد مسن
• شرکت در ورزش های خطرناک مانند فوتبال آمریکایی، هاکی، فوتبال، راگبی، بوکس یا دیگر ورزش های تصادمی
• شرکت در ورزش های خطرناک بدون نظارت و استفاده از تجهیزات ایمنی مناسب
• تصادف با موتور
• تصادف عابرپیاده یا دوچرخه
• سربازانی که در جنگ حضور دارند
• قربانی خشونت فیزیکی واقع شدن
• داشتن سابقه ضربه ی مغزی

عوارض ضربه مغزی

عوارض احتمالی ضربه ی مغزی عبارت است از:

• سردردهای بعد از حادثه: بعضی از افراد تا هفت روز بعد از آسیب مغزی سردردهای مربوط به ضربه ی مغزی را تجربه می کنند.
• سرگیجه بعد از حادثه: بعضی از افراد تا چند روز، هفته یا ماه بعد از آسیب مغزی دچار سرگیجه هستند.
• سندرم بعد از ضربه ی مغزی: درصد کمی از افراد (۱۵ تا ۲۰%) بیشتر از سه هفته علائمی نظیر سردرد، سرگیجه و اختلال در تفکر دارند. اگر این علائم بیشتر از سه هفته ادامه پیدا کند، به آن سندرم بعد از ضربه ی مغزی می گویند.
• تاثیر تجمیعی چند آسیب مغزی: درحال حاضر تحقیق روی تاثیر چند آسیب مغزی مکرر که باعث بروز علامت نمی شود (subconcussive injury) ادامه دارد. فعلا هیچ نتیجه قطعی دال بر ارتباط میان چند آسیب مغزی و تاثیر تجمیعی وجود ندارد.
• سندرم تاثیر ثانویه: به ندرت ممکن است فرد قبل از بین رفتن علائم ضربه ی مغزی اولیه دچار ضربه ی مغزی دوم شود و مغز به سرعت متورم شود که می تواند مرگبار باشد.

ورزشکاران به هیچ وجه نباید حین تجربه ی علائم و نشانه های ضربه ی مغزی دوباره به میدان بازی برگردند.

پیشگیری از ضربه مغزی

نکات زیر به پیشگیری یا به حداقل رساندن خطر بروز آسیب مغزی کمک می کند:

• پوشیدن لباس محافظتی حین انجام ورزش و سایر فعالیت های تفریحی: مطمئن شوید که تجهیزات کاملا اندازه  شما باشد، محکم سر جای خود می ماند و به درستی پوشیده شده است. از قوانین بازی پیروی کنید و روحیه  ورزشکاری را تمرین کنید.

هنگام دوچرخه سواری، موتورسواری، اسنوبرد سواری یا هر فعالیت تفریحی که خطر بروز آسیب مغزی را به دنبال دارد، کلاه ایمنی بپوشید.

• بستن کمربند ایمنی: بستن کمربند ایمنی مانع از بروز آسیب جدی، شامل آسیب به سر، حین تصادف می شود.
• ایمن ساختن خانه: فضای خانه را روشن نگه دارید و نگذارید روی زمین چیزی باشد که باعث لیز خوردن و افتادن می شود. افتادن در خانه اصلی ترین علت بروز آسیب به سر است.
• محافظت از کودکان: مسیر راه پله ها را ببندید و به پنجره نرده نصب کنید تا خطر بروز آسیب به سر کودکان کاهش پیدا کند.
• ورزش منظم: مرتب ورزش کنید تا عضلات پایتان قوی و تعادلتان بهتر شود.
• اطلاع رسانی درمورد ضربه ی مغزی: اطلاع رسانی به مربیان، والدین، ورزشکاران و دیگران درمورد ضربه ی مغزی به بالا بردن آگاهی کمک می کند. مربیان و والدین نیز می توانند ورزشکاران و کودکان را به روحیه مثبت ورزشکاری تشویق کنند.