التیاما مجله پزشکی و سلامت التیاما
ناباروری یک مشکل رایج در مردان است که می‌توان علت آن را در موارد بسیاری جستجو کرد. حدود ۱۵ درصد از زوجین در جهان با مشکلات ناباروری مواجه هستند که این آمار فقط مختص زنان نیست و امروزه دلایل ناباروری مردان همچون زنان به‌طور جدی مورد بررسی قرار می‌گیرد. اگر مشکلی در سلامت مرد وجود داشته باشد که شانس باروری همسر خود را کاهش دهد، از آن به عنوان علت عقیم شدن مردان یاد می‌کنند.
هر رابطه جنسی لزوما به بارداری زن ختم نمی‌شود. بدن زن و مرد باید شرایط خاصی داشته باشد تا فرآیند شکل‌گیری جنین به درستی انجام شود. در این بین ممکن است برخی عوامل ساده یا پیچیده از تولید اسپرم برای بارور کردن تخمک جلوگیری کنند. بدین شکل مرد با مشکل ناباروری روبه‌رو میشود.
همراه ما باشید تا در این مقاله از مجله سلامت التیاما مهمترین علت عقیم شدن مردان را بررسی کنیم.
فهرست محتوا
- چه چیزهایی باعث عقیم شدن مرد میشود؟
- علائم ناباروری در مردان
- علت عقیم شدن مردان
- اختلالات اسپرم
- انزال رتروگراد
- انسداد
- مشکلات هورمونی
- مشکلات جسمی
- واریکوسل
- پیچ‌خوردگی بیضه‌ها
- عفونت‌ها و بیماری‌ها
- چه چیزهایی باعث از بین رفتن اسپرم میشود؟
- روش تشخیص علت عقیم شدن مردان
- راه‌های درمان قطعی ناباروری مردان
- دارو درمانی
- جراحی
- باروری آزمایشگاهی
- تغییر سبک زندگی
- تست باروری مردان در منزل
- راهنمای مراجعه به پزشک
- سوالات متداول
چه چیزهایی باعث عقیم شدن مرد میشود؟
ناباروری مردان به معنی عدم توانایی مرد در تولید اسپرم به طور طبیعی است که در این صورت، زن پس از رابطه جنسی بدون محافظت در طول یک سال یا بیشتر باردار نمی‌شود. این مشکل می‌تواند به دلایل مختلف مانند تولید ناکافی اسپرم، مشکلات در کیفیت اسپرم، انسداد مجاری اسپرم یا اختلالات هورمونی رخ دهد. اما علت عقیم شدن مردان فقط در همین موارد خلاصه نمی‌شود. جراحات، سبک زندگی، بیماری‌ها، استرس و شرایط زیست‌محیطی دیگر عوامل اثرگذار در ناباروری مردان به‌شمار می‌آیند.
بیشتر بدانید: عفونت پروستات
علائم ناباروری در مردان
بیشتر بدانید: علت باردار نشدن بدون جلوگیری
نشانه‌های عقیم شدن مردان ممکن است کاملا نامشهود باشند و بسیاری از آقایان تا زمانی که برای باروری اقدام نکنند، از وجود آن‌ها مطلع نشوند. با این حال، می‌توان مهمترین نشانه ناباروری مردان را عدم توانایی در بچه‌دار شدن دانست. دیگر علائم عبارتاند از:
- اختلال در عملکرد جنسی مانند کاهش میل جنسی، مشکلات نعوظ، کم شدن سطح انرژی بدن به دلیل کاهش تستوسترون و مشکل در انزال
- درد، تورم یا توده در بیضه‌ها
- کاهش حجم مایع منی
- عفونت‌های مکرر تنفسی
- کاهش موهای بدن و صورت یا سایر نشانه‌های هورمونی و کروموزومی
- از دست دادن حس بویایی
- تعداد اسپرم کمتر از حد طبیعی
علت عقیم شدن مردان
علت ناباروری مردان می‌تواند ناشی از عوامل بیولوژیکی و محیطی باشد. در ادامه مهمترین علت ناباروری مردان را مورد بررسی قرار می‌دهیم:
اختلالات اسپرم
شایع‌ترین علت عقیم شدن مردان را می‌توان ناشی از مشکلات مربوط به ساخت و رشد اسپرم دانست. در این حالت اسپرم:
- به درستی رشد و تکامل پیدا نمی‌کند.
- شکل عجیبی دارد.
- به سمت درستی حرکت نمی‌کند.
- در تعداد بسیار کم تولید میشود. (الیگواسپرمی)
- به هیچ‌وجه تولید نمی‌شود. (آزواسپرمی)
مردان زیادی با این ویژگی متولد می‌شوند، اما سبک زندگی صحیح می‌تواند مشکلات ناشی از ساخت و رشد اسپرم را تا حدی کاهش دهد. مصرف بی‌اندازه الکل و سیگار، شدیدا بر روی اسپرم‌ها اثرگذار هستند. از دیگر عواملی که می‌تواند منجر به تولید کم یا غیر طبیعی اسپرم شود، شامل عفونت دوران کودکی (بیماری اوریون)، مشکلات کروموزومی (تستوسترون پایین)، بیماری‌های مزمن (نارسایی کلیه) و مصرف برخی داروها هستند.
از طرفی آسیب به دستگاه تناسلی مردانه می‌تواند منجر به مشکلات تولید اسپرم شود. تحقیقات نشان داده‌اند از هر ۱۰ مرد دچار آزواسپرمی، چهار نفر از آن‌ها دچار مشکلاتی در لوله‌های انتقال‌دهنده اسپرم هستند. این مشکلات اکثرا نوعی انسداد به‌شمار می‌آیند که بر اثر عفونت یا به صورت مادرزادی ایجاد می‌شوند.
بیشتر بدانید: آزمایش اسپرم
انزال رتروگراد
در این حالت که علائم آن ناشی از ادرار کدر و انزال خشک است، منی در بدن به سمت عقب می‌رود. بدین معنی که مایع منی به جای اینکه از آلت تناسلی مردانه خارج شود، وارد مثانه میشود. در مشکل انزال رتروگراد اعصاب و ماهیچه‌های مثانه هنگام ارگاسم بسته نمی‌شوند و منی دارای اسپرم سالم است، اما به دلیل عدم حرکت در مسیر درست باید آن را از علت عقیم شدن مردان دانست.
انسداد
در مواقعی که لوله‌های انتقال‌دهنده اسپرم دچار انسداد شوند، مرد با مشکل ناباروری مواجه میشود. عواملی همچون جراحی وازکتومی، عفونت‌های مداوم، نقص مادرزادی یا التهاب و تورم از دلایل مسدود سازی آن ناحیه به‌شمار می‌آیند. در این حالت، اسپرم هنگام انزال توانایی خارج شدن از بیضه‌ها و بدن را ندارد.
بیشتر بدانید: ivf چیست؟
مشکلات هورمونی
دیگر علت عقیم شدن مردان را می‌توان ناشی از برخی غدد تنظیم‌کننده سطح هورمون‌های جنسی مردانه و تولید اسپرم دانست. مشکلات هورمونی شامل موارد زیر هستند:
- اختلال در تولید هورمون لوتئینی (LH) و هورمون تحریک‌کننده فولیکول (FSH) توسط هیپوفیز
- کمبود تستوسترون
- افزایش سطح هورمون پرولاکتین (۱۰ تا ۴۰ درصد مردان نابارور دچار آن هستند. افزایش این هورمون باعث کاهش تولید اسپرم‌ها، میل جنسی یا ناتوانی جنسی میشود.)
- پرکاری غده تیروئید
- کم‌کاری غده تیروئید (در کیفیت پایین اسپرم‌ها، تضعیف عملکرد بیضه و مختل شدن میل جنسی نقش دارد و فقط در یک درصد مردان نابارور دیده میشود.)
- هیپرپلازی مادرزادی آدرنال (در تعداد کم و تحرک پایین اسپرم‌ها و افزایش تعداد اسپرم‌های نابالغ نقش دارد. با این حال، فقط در یک درصد مردان نابارور دیده میشود.)
بیشتر بدانید: تستوسترون چیست؟
مشکلات جسمی
مشکلات جسمی را می‌توان یکی دیگر از مهمترین علت ناباروری مردان دانست. این مشکلات در روند تولید اسپرم اختلال ایجاد می‌کنند یا باعث بروز مشکلاتی در مسیر پایین آمدن آن از بیضه‌ها تا نوک آلت تناسلی می‌شوند. مشکلات جسمی معمولا با تعداد کم اسپرم‌ها و یا مورفولوژی (شکل) غیرطبیعی آن مشخص خواهند شد.
در ادامه اصلی‌ترین علت عقیم شدن مردان را از لحاظ مشکلات جسمی عنوان می‌کنیم:
- بالا رفتن سن (بعد از ۴۰ سالگی)
- افزایش وزن (شاخص توده بدنی یا همان BMI بالای ۳۰)
- مصرف بیش از اندازه الکل، سیگار و مواد اعتیادآور (به دلیل وجود نیکوتین و کانابینوئید در بافت بیضه‌ها)
واریکوسل
واریکوسل به معنی بزرگ شدن عروق داخل کیسه بیضه است که باعث افزایش درجه حرارت بیضه‌ها و تاثیر بر تولید و کیفیت اسپرم میشود. این وضعیت از آن جهت که ممکن است بر یک یا هر دو بیضه تاثیر بگذارد و باعث کاهش تعداد اسپرم و مورفولوژی غیرطبیعی اسپرم شود از علت عقیم شدن مردان به‌شمار می‌آید. برای درمان این بیماری و سایر مشکلات مرتبط با دستگاه تناسلی مردان باید به متخصص اورولوژی مراجعه کنید.
پیچ‌خوردگی بیضه‌ها
چرخش بیضه‌ها درون کیسه بیضه منجر به تورم شدید و انسداد خون‌رسانی به بیضه‌ها میشود و می‌تواند آسیب جدی به همراه داشته باشد. اگر برای درمان این مشکل جراحی اضطراری انجام نشود، ممکن است یک یا هر ۲ بیضه از دست بروند و فرد عقیم شود.
عفونت‌ها و بیماری‌ها
اوریون، سل، بروسلوز، سوزاک، حصبه، آنفلوانزا، آبله و سفلیس می‌توانند باعث تحلیل رفتن بافت بیضه و تعداد کم اسپرم و تحرک پایین آن‌ها شوند. برخی از بیماری‌های مقاربتی مانند سوزاک و کلامیدیا نیز با انسداد اپیدیدیم یا لوله‌ها از دیگر دلایل ناباروری مردان شناخته می‌شوند. در صورت ابتلا به این بیماری‌ها و عفونت‌ها، اگر به موقع برای درمان دارویی یا جراحی اقدام کنید، احتمال عقیم شدن مردان کاهش می‌یابد.
بیشتر بدانید: سوزاک در مردان
چه چیزهایی باعث از بین رفتن اسپرم میشود؟
عوامل مختلفی می‌توانند باعث کاهش تعداد، کیفیت یا از بین رفتن اسپرم مردان شوند. برخی از این عوامل به دلیل سبک زندگی، عادات ناسالم یا بیماری‌ها بروز پیدا می‌کنند. مهمترین عوامل مخرب اسپرم که اگر جدی گرفته نشوند، علت عقیم شدن مردان به‌شمار می‌آیند، شامل موارد زیر هستند:
- مصرف مواد مخدر مانند کوکائین و ماری‌جوانا
- نوشیدن مداوم الکل
- سیگار کشیدن
- اضافه وزن بسیار بالا
- دیابت و ام اس
- سندروم‌های کلاین فلتر و سندروم کارتاژنر
- استرس و اضطراب مزمن
- کمبود آنتی‌اکسیدان
- رژیم غذایی ناسالم مانند خوردن بیش از حد چربی‌های اشباع، غذاهای فرآوری‌شده، عدم مصرف میوه و سبزیجات تازه
- پرتو درمانی و داروهای شیمی‌درمانی
- برخی داروهای ضد افسردگی، استروئیدی، آرتروز و فشار خون
- قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی مضر و فلزات سنگین مانند سرب
- آسیب نخاعی و فیزیکی شدید
- جراحی ناموفق وازکتومی، بیضه و فتق
- تومور دستگاه تناسلی
- اختلال نعوظ
- انزال زودرس و عدم کیفیت انزال
روش تشخیص علت عقیم شدن مردان
پزشک برای تشخیص علت ناباروری مردان، ابتدا درباره سوابق پزشکی بیمار سوال می‌پرسد. سپس معاینه فیزیکی انجام می‌دهد تا بیماری‌هایی همچون واریکوسل با بروز اتساع، تورم سیاهرگ‌های بیضه، ناهنجاری‌های ظاهری بیضه و بزرگی غده پروستات بررسی شوند. در نهایت برای تشخیص صحیح علت عقیم شدن مردان به نتایج یک سری آزمایشات نیاز دارد که در جدول زیر آن‌ها را معرفی می‌کنیم:
| تست تشخیص علت ناباروری مردان | توضیحات |
| آزمایش خون | بررسی میزان ترشح هورمون‌های FSH یا هورمون‌های محرک فولیکول، تستوسترون، پرولاکتین و جسم زرد |
| آزمایش مایع منی | بررسی ویژگی‌های مایع منی از لحاظ تعداد، حرکت و شکل اسپرم |
| آزمایش اسپرموگرامی | بررسی مجاری تولید اسپرم و عواملی مانند انسداد |
| آزمایش ژنتیک | تشخیص ناهنجاری ژنتیکی و اختلالات کروموزومی |
| اولتراسوند | ارزیابی ساختار بیضه‌ها توسط امواج صوتی |
| نمونه‌برداری از بیضه | بررسی بافت و ساختار بیضه‌ها |
| آزمایش بعد از نزدیکی | ارزیابی نفوذ اسپرم به درون مخاط رحم |
راه‌های درمان قطعی ناباروری مردان
در حال حاضر، با پیشرفت علم و گسترش روش‌های مدرن می‌توان مشکلات ناباروری مردان را برطرف کرد. روش‌های مختلفی برای درمان این مشکلات وجود دارند که موثرترین گزینه‌ها با توجه به علت عقیم شدن مردان انتخاب می‌شوند.
دارو درمانی
اگر علت عقیم شدن مردان ناشی از عدم تعادل در ترشح هورمون‌ها یا ضعف اسپرم‌ها باشد، پزشک از گزینه دارو درمانی استفاده می‌کند؛ از جمله:
- کلومیفن سیترات
- لتروزول
- بروموکریپتین
- ایمی‌پرامین
- قرص یا آمپول هورمون تستوسترون
- آنتی‌بیوتیک
جراحی
در مواقعی که علت عقیم شدن مردان ناشی از ضعف اسپرم یا انسداد مجاری اسپرم باشد، پزشک جراحی انجام می‌دهد تا اسپرم به طور مستقیم از بیضه یا لوله اپیدیدیم خارج شود. گزینه‌های جراحی عبارتاند از:
- وازووازکتومی یا وازووازوستومی
- وازواپیدیدیموستومی یا VEA
- کشیدن اسپرم از اپیدیدیم به صورت زیر پوستی یا PESA
- کشیدن اسپرم از بیضه یا TESA
- استخراج اسپرم از لوله‌های اپیدیدم یا MESA
- جراحی میکروتسه
- واریکوسلکتومی
- استخراج اسپرم از بیضه یا تسه (TESE)
باروری آزمایشگاهی
زمانی که علت عقیم شدن مردان ناشی از کم‌تحرکی یا عدم تحرک اسپرم باشد، می‌توان به کمک جدیدترین راه درمان ناباروری مردان به بارور شدن تخمک کمک کرد. بهترین روش باروری آزمایشگاهی شامل موارد زیر هستند:
- تلقیح مصنوعی IVF
- انتقال بلاستوسیست به داخل لوله رحم
- میکرواینجکشن یا تزریق اسپرم به داخل سیتوپلاسم (ICIS)
بیشتر بدانید: چه چیزی باعث حامله نشدن میشود؟
تغییر سبک زندگی
مواردی که می‌توان با رعایت آن‌ها از علت عقیم شدن مردان جلوگیری کرد، عبارتاند از:
- حفظ تناسب اندام
- عدم نوشیدن الکل
- عدم مصرف دخانیات
- کاهش مصرف سیگار
- مصرف مواد غذایی سرشار از ویتامین و املاح معدنی
- کاهش سطح استرس بدن
- نپوشیدن لباس زیر تنگ
بیشتر بدانید: تبخال تناسلی
تست باروری مردان در منزل
تست باروری مردان در منزل شامل یک کیت است که به آقایان امکان می‌دهد تا کیفیت اولیه مایع منی خود را ارزیابی کنند. این کیت به طور عمده بر ۲ عامل مهم باروری مردان، یعنی تعداد اسپرم و تحرک آن تمرکز دارد. استفاده از تست باروری مردان در منزل کمک می‌کند تا بدون نیاز به مراجعه به آزمایشگاه، اطلاعات اولیه‌ای درباره وضعیت باروری خود به دست آورید.
مراحل کلی استفاده از این کیت شامل موارد زیر هستند:
- نمونه مایع منی را در ظرف مخصوص کیت جمع‌آوری کنید.
- مواد واکنش‌گر را طبق دستورالعمل مندرج روی بسته‌بندی کیت به نمونه اضافه کنید.
- با توجه به نوع کیت، پس از مدت کوتاهی نتیجه به صورت عددی یا با رنگ‌های مشخص قابل مشاهده است.
این تست برای آقایانی که به دنبال ارزیابی اولیه و سریع هستند، مفید است، اما برای تشخیص نهایی و درمان باید به پزشک متخصص مراجعه کنید و آزمایش‌های تخصصی انجام دهید.
راهنمای مراجعه به پزشک
پس از تشخیص علت عقیم شدن مردان می‌توان با تکنولوژی و روش‌های مدرن به آقایان کمک کرد تا فرزند ژنتیکی خودشان را داشته باشند. ناباروری مردان اغلب ناشی از عوامل بیولوژیکی یا محیطی است که برای تشخیص و درمان آن‌ها باید به متخصص اورولوژی مراجعه کنید. ما در این مقاله از مجله التیاما به بررسی مهمترین علت ناباروری مردان و روش‌های درمان آن‌ها پرداختیم.
اگر سوالات بیشتری درباره عقیم شدن و ناباروری مردان دارید، شما می‌توانید به وب‌سایت التیاما سر بزنید و با بهترین پزشکان متخصص از جمله دکتر اورولوژی آنلاین مشاوره داشته باشید و یا از طریق سیستم نوبت‌دهی اینترنتی جهت مراجعه حضوری دکتر اورولوژی به متخصص مد نظر خود مراجعه کنید.
سوالات متداول
برخلاف زنان که پس از یائسگی، توانایی باروری خود را از دست می‌دهند، نمی‌توان به طور مشخص یک سن دقیق را برای ناباروری مردان در نظر گرفت. با این حال، افزایش سن در برخی مردان باعث کاهش کیفیت اسپرم، افزایش ناهنجاری کروموزومی و کاهش سطح تستوسترون میشود.
کلومیفن سیترات، لتروزول، بروموکریپتین، ایمی‌پرامین، قرص یا آمپول هورمون تستوسترون و آنتی‌بیوتیک‌ها.
مشکلات اسپرم، عوامل هورمونی، مشکلات ساختاری آلت تناسلی، عوامل محیطی و سبک زندگی، عوامل ژنتیکی و مصرف برخی داروها.
منابع: mayoclinic | clevelandclinic
