هورمون پرولاکتین چیست و چه مقداری از آن خطرناک است؟

پرولاکتین (Prolactin)، هورمونی که از غده هیپوفیز ترشح می‌شود، وظایف زیادی را در بدن انسان بر عهده دارد. این هورمون معمولا به عنوان هورمون شیردهی شناخته می‌شود، اما تاثیرات آن فراتر از تحریک تولید شیر در مادران باردار است. چرا که می‌تواند بر عملکرد سیستم ایمنی، تولید مثل و حتی سلامت روان هم تاثیر بگذارد. با ما تا انتهای این مقاله از مجله سلامت التیاما همراه باشید تا با این هورمون مهم بیشتر آشنا شوید.

هورمون پرولاکتین چیست؟

پرولاکتین که به آن لاکتوتروپین و PRL‌ هم می‌گویند، هورمونی است که در بسیاری از فرآیندهای بدن نقش دارد. سطح این هورمون معمولا در مردان و زنانی که باردار یا شیرده نیستند، پایین‌تر است. اما در زمان بارداری و شیردهی افزایش پیدا می‌کند.

بیشتر لاکتوتروپین از غده هیپوفیز می‌آید. هیپوفیز یک غده کوچک به‌ اندازه نخود است که در قسمت انتهایی مغز و زیر هیپوتالاموس قرار دارد. هیپوفیز بخشی از سیستم غدد درون‌ریز است و وظیفه ساخت بسیاری از هورمون‌های مهم از جمله لاکتوتروپین را بر عهده دارد. استروژن و دوپامین (یکی از مواد شیمیایی مغز) تولید لاکتوتروپین و آزاد شدن آن را از غده هیپوفیز کنترل می‌کنند.

سیستم عصبی مرکزی، سیستم ایمنی، رحم و غده‌های پستانی هم قادرند به مقدار کم لاکتوتروپین تولید کنند. عوامل زیر در ایجاد PRL در این بافت‌ها نقش دارند:

• تحریک نوک پستان
• ورزش
• استرس

بیشتر بدانید: علائم پریودی

عملکردهای هورمون پرولاکتین

لاکتوتروپین در عملکردهای بسیار مهمی نقش دارد که در ادامه به بعضی از آن‌ها اشاره می‌کنیم.

۱. عملکردهای لاکتوتروپین در زنان

مهم‌ترین وظایف این هورمون در بدن زنان عبارت‌اند از:

تولید شیر

اصلی‌ترین نقش لاکتوتروپین تولید شیر مادر است. به همین دلیل، اغلب به آن هورمون شیردهی هم می‌گویند. این هورمون در دوران بارداری افزایش پیدا می‌کند و در زمان زایمان به بالاترین میزان خود می‌رسد.

افزایش لاکتوتروپین این اطمینان را ایجاد می‌کند که مادر دارای ذخیره ثابتی از شیر است. اگر مادر شیردهی را متوقف کند، سطح هورمون پس از یک تا ۲ هفته به سطحی برمی‌گردد که قبل از بارداری بوده است.

بالا بودن لاکتوتروپین (با سرکوب هورمون آزادکننده گنادوتروپین) مانع از تخمک‌گذاری در دوران شیردهی می‌شود که این موضوع از مادر در برابر بارداری مجدد محافظت می‌کند. به‌ طور کلی، زنانی که به طور مکرر و برای مدت طولانی به نوزادشان شیر می‌دهند، معمولا تخمک‌گذاری را برای یک تا ۲ سال به تاخیر می‌اندازند.

بیشتر بدانید: سوماتروپین

بیشتر بدانید: استروژن چیست؟

رشد سینه‌ها

پروسه تولید و خارج‌ شدن شیر به غده‌های شیری سالمی نیاز دارد که در طول رشد سینه تشکیل می‌شوند. بافت سینه در دوران بلوغ رشد می‌کند و در طول زندگی یک زن دستخوش تغییرات چرخه‌ای می‌شود. بزرگ‌ترین تغییرات در طول دوران بارداری رخ می‌دهند؛ یعنی زمانی که سینه‌ها به رشد کامل می‌رسند. لاکتوتروپین در تنظیم هورمون‌ها و فاکتورهای رشدی که از رشد سینه پشتیبانی می‌کنند نقش دارد.

بیشتر بدانید: پریودی نامنظم

حفظ بارداری

نام دیگر پرولاکتین، هورمون لوتئوتروپیک (لوتئوتروپین) است که این نام نشان‌دهنده یکی از نقش‌های حیاتی آن است. این هورمون، جسم زرد را در تخمدان‌ها تحریک می‌کند تا پروژسترون بسازد که این پروسه به حفظ بارداری کمک می‌کند. علاوه بر این، باعث می‌شود جنین به پوشش رحم بچسبد و تشکیل جفت تقویت شود.

رشد جنین

لاکتوتروپین مانند هورمون رشد است؛ به طوری که وجود آن در تمام مراحل رشد جنین ضروری است. اگرچه به تحقیقات بیشتری در این زمینه نیاز است، اما دانشمندان بر این باورند که این هورمون به رشد مغز و تنظیم سیستم ایمنی جنین کمک می‌کند.

بیشتر بدانید: علائم تخمک گذاری موفق

۲. عملکردهای لاکتوتروپین در زنان و مردان

این هورمون هم برای زنان و هم برای مردان مهم است. چرا که در موارد زیر کاربرد دارد:

مقابله با استرس

مغز در پاسخ به استرس، هورمون لاکتوتروپین ترشح کرده و از این طریق اثرات هورمون استرس (کورتیزول) را متعادل می‌کند. لاکتوتروپین هورمون آدرنوکورتیکوتروپیک (ACTH) را مهار می‌کند. ACTH هورمونی است که باعث تحریک تولید کورتیزول می‌شود.

پایین بودن لاکتوتروپین پس از زایمان می‌تواند در زنانی که حساس هستند باعث اضطراب شود. در این شرایط، تماس صمیمی با نوزاد به مادر آرامش می‌دهد. سایر عواملی که در کنترل اضطراب موثرند عبارت‌اند از: اکسی‌توسین، گابا (GABA) و نوراپی‌نفرین.

بیشتر بدانید: علائم بارداری خارج از رحم

تقویت سیستم ایمنی

لاکتوتروپین به ‌عنوان یک مولکول سیگنال‌دهنده در سیستم ایمنی عمل می‌کند. این هورمون به رشد و تقسیم سلول‌های ایمنی کمک می‌کند و باعث می‌شود سیستم ایمنی بهتر با عوامل مهاجم خارجی مقابله کند.

تنظیم مصرف غذا و متابولیسم

بافت چربی، کبد و لوزالمعده دارای گیرنده‌های لاکتوتروپین است. این موضوع نشان‌دهنده نقش این هورمون در مصرف و دریافت انرژی است. لاکتوتروپین با ایجاد مقاومت به لپتین سبب افزایش اشتها و دریافت مواد غذایی هم در مردان و هم در زنان می‌شود. هدف اصلی این اثر، تامین انرژی و مواد مغذی بیشتر در دوران بارداری است.

بیشتر بدانید: خشکی واژن

محافظت از مغز و اعصاب

در یک مطالعه که روی ۱۰۶ زن مبتلا به بیماری ام‌اس (MS) انجام شد، لاکتوتروپین توانست ترمیم میلین و حجم ماده سفید مغز را افزایش دهد.

یک مطالعه حیوانی هم نقش مهم این هورمون را در هیپوکامپ (مرکز احساسات و حافظه) نشان داد. هیپوکامپ در موش‌هایی که فاقد هورمون لاکتوتروپین بودند حدود ۸۰ درصد کمتر توسعه یافته بود که این موضوع سبب اختلالات یادگیری و حافظه می‌شد.

علائم پرولاکتین بالا

هیپرپرولاکتینمی وضعیتی است که در آن لاکتوتروپین خون در زنان غیر باردار و مردان به طور غیر طبیعی بالا است. این وضعیت حدود یک‌سوم از زنانی که در سنین باروری هستند و پریودهای نامنظم دارند را تحت تاثیر قرار می‌دهد. هنگامی که این اتفاق می‌افتد، ممکن است فرد برای باردار شدن مشکل داشته باشد یا سینه‌های او در زمانی غیر از بارداری شروع به تولید شیر کنند (گالاکتوره).

افزایش غیر طبیعی لاکتوتروپین همچنین در روند طبیعی تولید سایر هورمون‌ها (نظیر استروژن و پروژسترون) تداخل ایجاد می‌کند. این وضعیت ممکن است تخمک‌گذاری را تغییر دهد یا متوقف کند و سبب نامنظم شدن یا فقدان قاعدگی شود. البته بعضی از زنان هیچ علامتی ندارند.

سایر علائم بالا بودن پرولاکتین در زنان عبارت‌اند از:

• از دست دادن علاقه به رابطه جنسی
• درد هنگام رابطه جنسی که علت آن خشکی واژن است
• آکنه
• گرگرفتگی
• هیرسوتیسم (رشد بیش از حد موهای بدن و صورت)

پرولاکتین بالا در مردان با مشکلات زیر همراه است:

• اختلال نعوظ
• کاهش تستوسترون
• بزرگ شدن بافت سینه (ژنیکوماستی)

بیشتر بدانید: ماساژ سینه

علائم پایین بودن پرولاکتین

کاهش لاکتوتروپین معمولا نگران‌کننده نیست. اما در شرایطی که هورمون بیش‌ازحد پایین باشد ممکن است باعث بروز علائم زیر شود:

• اختلالات قاعدگی
• بلوغ دیرهنگام
• ناباروری و کاهش قدرت باروری
• عدم تولید شیر کافی پس از زایمان

عوارض پرولاکتین بالا در زنان و مردان

اگر سطح این هورمون به دلیل پرولاکتینوما (تومور خوش‌خیم غده هیپوفیز) افزایش پیدا کند، ممکن است مشکلات زیر مشاهده شوند:

• کاهش تراکم استخوان: سطح هورمون‌های استروژن و تستوسترون کاهش می‌یابد که این موضوع  باعث می‌شود استخوان‌ها ضعیف و شکننده ‌شوند و در معرض پوکی استخوان قرار بگیرند.
• از دست دادن بینایی: اگر پرولاکتینوما درمان نشود، ممکن است غده به قدری بزرگ شود که روی عصب بینایی فشار وارد کند. این عصب در نزدیکی غده هیپوفیز قرار دارد و تصاویر را از چشم به مغز ارسال می‌کند. از دست دادن دید جانبی (محیطی) اولین علامت فشار روی عصب بینایی است.

بیشتر بدانید: برای کیست سینه چه بخوریم؟

پرولاکتین بالا نشانه چیست؟

گاهی‌اوقات پزشکان نمی‌توانند دلیل خاصی را برای بالا بودن لاکتوتروپین مشخص کنند. این وضعیت به‌ عنوان «هیپرپرولاکتینمی ایدیوپاتیک» شناخته می‌شود که معمولا بعد از گذشت چند ماه و بدون درمان از بین می‌رود. در سایر موارد، بالا بودن این هورمون به موارد زیر مربوط می‌شود:

۱. پرولاکتینوما

پرولاکتینوما رایج‌ترین علت افزایش لاکتوتروپین است. پرولاکتینوما یک تومور خوش‌خیم (غیر سرطانی) است که در غده هیپوفیز شکل می‌گیرد و باعث تولید بیش‌از‌حد هورمون می‌شود. در صورت ابتلا به پرولاکتینوما، علاوه بر علائمی که در قسمت قبل به آن‌ها اشاره کردیم، ممکن است علائم زیر را هم تجربه کنید:

• سردرد
• حالت تهوع یا استفراغ
• درد یا فشار سینوسی
• اختلال حس بویایی

بیشتر بدانید: آناتومی سینه

۲. داروها

دوپامین باعث سرکوب و کنترل تولید لاکتوتروپین در بدن می‌شود. هر دارویی که روی تولید یا استفاده از دوپامین در بدن تاثیر بگذارد ممکن است سطح لاکتوتروپین را افزایش دهد. این داروها شامل موارد زیر هستند:

• داروهای فشار خون بالا (مثل مسدودکننده‌های کانال کلسیم)
• بعضی از داروهای ضد روان‌پریشی (مانند ریسپریدون و هالوپریدول)
• داروهایی که برای درمان حالت تهوع و استفراغ استفاده می‌شوند
• داروهایی که سوزش سر دل و رفلاکس معده به مری (GERD) را درمان می‌کنند
• قرص‌های ضد بارداری
• مسکن‌های دارای اپیوئید
• داروهایی که علائم یائسگی را کنترل می‌کنند (استروژن‌درمانی)

اگر بالا بودن لاکتوتروپین از مصرف دارو ناشی شود، سطح این هورمون معمولا سه تا چهار روز پس از قطع مصرف دارو به حالت عادی برمی‌گردد (هرگز بدون تایید پزشک، مصرف داروهای تجویزشده را متوقف نکنید).

۳. بیماری‌ها

بیماری‌های زیر ممکن است سطح لاکتوتروپین را در خون افزایش دهند:

• کم‌کاری تیروئید
• بیماری کلیوی
• زونا (به‌خصوص اگر دانه‌های پوستی یا تاول‌ها روی ناحیه سینه ایجاد شده باشند)
• آسیب‌های وارده به دیواره قفسه سینه مانند شکستگی دنده‌ها
• سندرم تخمدان پلی‌کیستیک  (PCOS)
• سندرم کوشینگ
• سندرم نلسون

بیشتر بدانید: کورتاژ چیست؟

۴. سایر تومورهای غده هیپوفیز

تومورهای بزرگ (به جزء پرولاکتینوما) که نزدیک غده هیپوفیز یا داخل آن قرار داشته باشند، ممکن است باعث هیپرپرولاکتینمی شوند. چرا که از رسیدن دوپامین به غده هیپوفیز جلوگیری می‌کنند.

بیشتر بدانید: علائم سرطان سینه در زنان

پرولاکتین پایین نشانه چیست؟

کاهش لاکتوتروپین ممکن است به عوامل زیر مربوط باشد:

۱. کم‌کاری غده هیپوفیز

معمولا کم‌کاری هیپوفیز اصلی‌ترین علت پایین بودن لاکتوتروپین است. کم‌کاری هیپوفیز یک بیماری نادر است که در آن فرد با کمبود یک، چند یا تمام هورمون‌هایی که غده هیپوفیز تولید می‌کند مواجه است. این اختلال اغلب به علت فشار غیر طبیعی بر هیپوفیز یا آسیب دیدن این غده اتفاق می‌افتد.

۲. سیگار کشیدن

شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد کاهش شیر مادر در زنان سیگاری با اثرات نیکوتین بر تولید لاکتوتروپین مرتبط است.

بیشتر بدانید: واژن چیست؟

تشخیص اختلالات هورمون پرولاکتین

در صورتی که پزشک به غیر طبیعی بودن سطح لاکتوتروپین خون مشکوک باشد، ممکن است تست‌های زیر را توصیه کند:

۱. آزمایش خون

محدوده طبیعی لاکتوتروپین ممکن است از آزمایشگاهی به آزمایشگاه دیگر متفاوت باشد؛ اما معمولا به صورت زیر تعریف می‌شود:

	مقدار هورمون بر حسب نانوگرم بر میلی‌لیتر (ng/mL)
مردان	کمتر از ۲۰
زنان غیر باردار	کمتر از ۲۵
زنان باردار	۸۰ تا ۴۰۰

بیشتر بدانید: لاپاراسکوپی چیست؟

۲. ام‌آرآی (MRI)

ام‌آرآی یکی از بهترین روش‌ها برای تشخیص تومورهای غده هیپوفیز است. البته بعضی از آدنوم‌های کوچک (میکروآدنوم) با این روش قابل تشخیص نیستند.

بیشتر بدانید: درمان خارش واژن خانگی

درمان پرولاکتین بالا

درمان قطعی پرولاکتین بالا به علت افزایش این هورمون بستگی دارد و شامل موارد زیر است:

۱. دارودرمانی

رایج‌ترین داروهایی که برای این مشکل استفاده می‌شوند، کابرگولین و بروموکریپتین هستند. پزشک ابتدا یکی از داروها را با دوز پایین تجویز می‌کند و سپس به آرامی میزان مصرف آن را افزایش می‌دهد تا سطح هورمون به حالت عادی برگردد. روند درمان تا زمان کاهش علائم یا باردار شدن (برای کسانی که هدف‌شان بچه‌دار شدن است) ادامه دارد.

رایج‌ترین عوارض جانبی این داروها شامل سبکی سر، حالت تهوع و سردرد است. افزایش آهسته دوز به کاهش عوارض جانبی کمک می‌کند. راه‌کار دیگر این است که از بروموکریپتین به صورت شیاف و به طور مستقیم در واژن استفاده کنید. البته استفاده از این دارو به صورت شیاف واژینال هنوز به طور رسمی تایید نشده است.

بیشتر بدانید: درمان PCO چیست؟

۲. جراحی پرولاکتینوما

زمانی که مصرف دارو موثر نباشد، پزشک جراحی را توصیه می‌کند. جراحی همچنین ممکن است بهترین انتخاب برای کسانی باشد که دارای تومور بسیار بزرگ (ماکروآدنوم) هستند، به درمان دارویی پاسخ نداده‌اند یا می‌خواهند باردار شوند (دارو باید در دوران بارداری قطع شود یا کاهش یابد و در این مدت ممکن است آدنوم رشد کند).

حتی اگر سطح هورمون در بازه زمانی کوتاهی پس از جراحی به محدوده طبیعی برسد، ممکن است چند سال بعد دوباره افزایش پیدا کند. کمبود هورمون، تشدید مشکلات بینایی، هموراژی و مننژیت از عوارض احتمالی جراحی هستند که به ندرت اتفاق می‌افتند.

بیشتر بدانید: کیست مویی

۳. پرتودرمانی

پرتودرمانی می‌تواند پرولاکتینوما را کوچک کند و سطح لاکتوتروپین خون را پایین بیاورد. اما رسیدن به این اثرات ممکن است چند سال طول بکشد. به همین خاطر است که به ندرت از این روش برای درمان ماکروآدنوم استفاده می‌شود. در صورتی که پزشک از این روش برای درمان ماکروآدنوم استفاده کند، هدف جلوگیری از رشد مجدد بافت باقیمانده‌ای است که طی جراحی برداشته نشده است.

عوارض احتمالی پرتودرمانی شامل حالت تهوع، خستگی، از دست دادن حس چشایی و بویایی و ریزش مو در بعضی از قسمت‌های پوست سر است. تقریبا نیمی از افرادی که تحت پرتودرمانی قرار می‌گیرند، ممکن است در عرض ۱۰ سال دچار کمبود هورمون هیپوفیز شوند.

بیشتر بدانید: علت ریزش ناگهانی آب از واژن

۴. درمان خانگی پرولاکتین بالا

لاکتوتروپین بالا معمولا به درمان پزشکی نیاز دارد. با این حال، بعضی از تحقیقات نشان داده‌اند که گیاه پنج انگشت می‌تواند سطح این هورمون را در خون کاهش دهد. قبل از امتحان کردن هر نوع گیاه دارویی حتما با پزشک در مورد فواید و عوارض آن مشورت کنید.

بیشتر بدانید: دوپامین چیست؟

درمان پرولاکتین پایین

درمان این عارضه معمولا شامل مصرف آنتاگونیست‌های گیرنده دوپامین (آنتی‌دوپامینرژیک) است. این داروها گیرنده‌های دوپامین را مسدود می‌کنند. چون دوپامین به‌ عنوان اولین مهارکننده ترشح لاکتوتروپین از غده هیپوفیز عمل می‌کند.

بیشتر بدانید: نارسایی تخمدان

کلام پایانی

افزایش لاکتوتروپین تهدید‌کننده حیات نیست، اما می‌تواند به مشکلات خاصی مانند ناباروری منجر شود. اگر علائم مرتبط با اختلالات این هورمون را تجربه کردید، حتما با متخصص زنان، فوق تخصص غدد یا دکتر مغز و اعصاب مشورت کنید.

برای این کار می‌توانید به وب‌سایت التیاما سر بزنید و با بهترین پزشکان متخصص از جمله دکتر زنان آنلاین مشورت کنید. همچنین، التیاما این امکان را برای شما فراهم کرده تا از طریق سیستم نوبت‌دهی اینترنتی جهت مراجعه حضوری دکتر زنان از متخصص مورد نظر خود نوبت بگیرید. همچنین می‌توانید با دکتر غدد آنلاین مشورت کنید و یا از طریق سیستم نوبت‌دهی اینترنتی جهت مراجعه حضوری دکتر غدد از متخصص مورد نظر خود نوبت بگیرید.

سوالات متداول

منبع: webmd