پانکراس چیست؟ آیا می‌توان بدون لوزالمعده به زندگی خود ادامه داد؟

لوزالمعده یا پانکراس (Pancreas) یکی از اعضای مهم بدن است که نقش کلیدی در هضم غذا و تنظیم قند خون دارد. بنابراین وقتی دچار بیماری‌های مختلف مانند التهاب یا سرطان می‌شود، ممکن است عوارض جدی و حتی تهدیدکننده حیات به همراه داشته باشد. آگاهی از علائم و روش‌های درمان این بیماری‌ها می‌تواند در پیشگیری و مدیریت بهتر آن‌ها نقش موثری ایفا کند. در این مقاله از مجله سلامت التیاما به این سوال که پانکراس کجاست پاسخ می‌دهیم و شما را با بیماری‌های رایج آن آشنا می‌کنیم. اگر به سلامتی خود اهمیت می‌دهید، ما را تا انتهای این مطلب همراهی کنید.

لوزالمعده یا پانکراس چیست؟

لوزالمعده بخشی از سیستم گوارش و سیستم غدد درون‌ریز شما است. به عبارت دیگر، مانند یک کارخانه با ۲ خط تولید عمل می‌کند. تولیدات این اندام مهم عبارت‌اند از:

• آنزیم برای کمک به هضم غذا (سیستم برون‌ریز)
• هورمون برای کنترل سطح قند خون (سیستم غدد درون‌ریز)

۱. هضم غذا

لوزالمعده روزانه حدود یک تا چهار لیتر شیره گوارشی غنی از آنزیم تولید می‌کند تا بدن بتواند غذاهای خورده‌شده را هضم کند. مقدار دقیق شیره گوارشی بسته به مقدار غذایی که می‌خورید، متفاوت است.

بعد از صرف غذا احتمالا زیاد به نحوه هضم آن فکر نمی‌کنید؛ مگر اینکه دچار سوء‌هاضمه شوید. اما در حقیقت، چند اندام با هم همکاری می‌کنند تا غذا هضم شود. این کار به صورت زیر انجام می‌شود:

• لوزالمعده شیره گوارشی را در مجاری کوچکی که به مجرای اصلی این اندام ختم می‌شوند، آزاد می‌کند.
• مجرای اصلی پانکراس به مجرای صفراوی متصل می‌شود. این مجرا صفرا را از کبد به کیسه صفرا منتقل می‌کند.
• صفرا از کیسه صفرا به بخش اول روده کوچک به نام دوازدهه (دئودنوم) می‌رود.
• هم صفرا و هم شیره لوزالمعده وارد دوازدهه می‌شوند تا غذا را تجزیه کنند.

۲. تولید هورمون

لوزالمعده با تولید ۲ هورمون انسولین و گلوکاگون به کنترل قند خون کمک می‌کند. وقتی سطح قند خون خیلی بالا است، لوزالمعده برای کاهش آن انسولین می‌سازد. اما هنگام افت قند خون اقدام به تولید گلوکاگون می‌کند تا سطح قند افزایش یابد. سطح قند خون باید در یک محدوده مناسب حفظ شود تا بدن و اندام‌های حیاتی آن شامل قلب، کبد، کلیه ها و مغز به درستی کار کنند.

پانکراس کجای بدن است؟

پانکراس معده را در برمی‌گیرد. به عبارت دیگر، در پشت معده و جلوی ستون فقرات قرار دارد. سر لوزالمعده در سمت راست بدن (در نزدیکی دوازدهه) است و دم آن به سمت چپ (نزدیک طحال) امتداد می‌یابد.

لوزالمعده تقریبا شبیه یک بچه قورباغه به نظر می‌رسد. طول آن حدود ۶ اینچ یا ۱۵/۲ سانتی‌متر (تقریبا به اندازه طول دست) و وزن آن به طور میانگین ۹۱/۸ گرم است.

بیماری پانکراس چیست؟

بعضی از اختلالاتی که لوزالمعده را تحت تاثیر قرار می‌دهند عبارت‌اند از :

۱. پانکراتیت حاد

التهاب پانکراس حاد زمانی اتفاق می‌افتد که آنزیم‌ها قبل از رسیدن به دوازدهه در لوزالمعده شروع به کار کنند. زیاده‌روی در مصرف الکل و ابتلا به سنگ صفرا از دلایل اصلی پانکراتیت حاد هستند. عوامل زیر هم می‌توانند در بروز این بیماری نقش داشته باشند:

• بعضی از داروها مانند داروهای گروه سولفا، کلروتیازید یا داروهای کورتونی
• عفونت ویروسی اوریون
• آسیب یا زخم لوزالمعده که می‌تواند ناشی از تصادف، جراحی یا موارد دیگر باشد
• سرطان لوزالمعده که علاوه بر تکثیر غیر عادی سلول‌های این عضو باعث التهاب سایر قسمت‌های آن می‌شود
• افزایش تری‌گلیسیرید خون
• سطوح بالای کلسیم در خون

۲. پانکراتیت مزمن

پانکراتیت حاد به صورت ناگهانی رخ می‌دهد؛ اما التهاب مزمن پانکراس در مدت زمان طولانی اتفاق می‌افتد. عواملی که در ابتلا به پانکراتیت مزمن نقش دارند عبارت‌اند از:

• آسیب ناشی از پانکراتیت حاد مکرر
• سوء‌مصرف طولانی‌مدت الکل
• بیماری خود ایمنی
• انسداد مجرای لوزالمعده
• بیماری ارثی فیبروز سیستیک
• افزایش تری‌گلیسیرید خون
• سطوح بالای کلسیم در خون

گاهی‌اوقات هیچ دلیل واضحی برای پانکراتیت یافت نمی‌شود. این بیماری به عنوان پانکراتیت ایدیوپاتیک شناخته می‌شود.

بیشتر بدانید: نکروز پانکراس

۳. سرطان لوزالمعده

علت ابتلا به سرطان لوزالمعده به طور دقیق مشخص نشده است. اما محققان معتقدند که عوامل زیر خطر بروز آن را افزایش می‌دهند:

• سیگار کشیدن
• دیابت نوع ۲
• پانکراتیت مزمن
• سابقه خانوادگی سرطان لوزالمعده
• چاقی
• سن بالای ۶۵ سال
• نوشیدن زیاد الکل

از علائم سرطان لوزالمعده می‌توان به درد شکم، کاهش وزن، اسهال و یرقان اشاره کرد. برای بررسی علائم این بیماری و درمان آن می‎‌توانید از طریق التیاما مشاوره پزشکی آنلاین دریافت کنید.

۴. دیابت

دیابت انواع مختلفی دارد که عبارت‌اند از:

• دیابت نوع ۱: زمانی رخ می‌دهد که لوزالمعده انسولین تولید نمی‌کند.
• دیابت نوع ۲: زمانی اتفاق می‌افتد که بدن انسولین می‌سازد، اما به درستی از آن استفاده نمی‌کند.

درمان نکردن دیابت با عوارض زیر همراه است:

• آسیب کلیوی: قند خون بالا در طی چند سال به دلیل اختلال در کارکرد گلومرول‌های کلیه به آسیب یا از کار افتادن این اندام منجر می‌شود. به همین دلیل، به افراد دیابتی باید همواره سلامت کلیه‌ها خود را بررسی کنند.
• آسیب عصبی یا نوروپاتی دیابتی: یکی از عوارض مهم دیابت است که روی عملکرد اعصاب تاثیر می‌گذارد. از علائم این عارضه می‌توان به  بی‌حسی دست یا پا، احساس گزگز، ضعف عضلانی و اختلال نعوظ در مردان اشاره کرد.
• باریک شدن عروق خونی: دیابت مزمن باعث کاهش تولید اکسید نیتریک و در نتیجه باریک شدن عروق خونی می‌شود که این موضوع می‌تواند خطر ابتلا به پرفشاری خون، سکته مغزی یا سکته قلبی را افزایش دهد.

بیشتر بدانید: سندرم دامپینگ

علائم پانکراس چیست؟

علائم بیماری لوزالمعده معمولا شامل موارد زیر است:

• درد شکم
• نفخ شکم
• حالت تهوع یا استفراغ
• کمردرد
• تاری دید
• کم‌اشتهایی
• تشنگی شدید یا تکرر ادرار
• ادرار تیره یا مدفوع شروع و چرب
• زردی پوست و چشم‌ها (یرقان)
• خستگی
• سوزن‌سوزش شدن دست یا پا
• کاهش وزن ناخواسته

تست‌های رایج برای بررسی سلامت پانکراس

از آنجا که لوزالمعده در عمق شکم قرار دارد، بررسی آن از طریق معاینه بدنی برای دکتر گوارش آسان نیست. بنابراین ممکن است از تست‌های زیر برای تشخیص بیماری‌های این اندام استفاده کنند:

• سونوگرافی شکم یا سونوگرافی اندوسکوپیک
• آنژیوگرافی
• آزمایش خون
• اسکن CAT
• کلانژیوپانکراتوگرافی آندوسکوپی رتروگراد (ERCP) و کلانژیوپانکراتوگرافی رزونانس مغناطیسی (MRCP)
• آزمایش الاستاز مدفوع برای تعیین اینکه آیا لوزالمعده آنزیم گوارشی کافی تولید می‌کند یا خیر
• ام‌آرآی (MRI)
• تست عملکرد پانکراس سکرتین برای اندازه‌گیری توانایی لوزالمعده در پاسخ به سکرتین (یک نوع هورمون)

آیا بیماری پانکراس درمان دارد؟

درمان مشکلات لوزالمعده و میزان موفقیت آن‌ها به نوع بیماری شما بستگی دارد. پزشکان بسته به شرایط از روش‌های زیر برای درمان این بیماری‌ها استفاده می‌کنند:

• دیابت: اصلاح سبک زندگی و دارودرمانی
• سرطان پانکراس: شیمی‌درمانی، پرتودرمانی و جراحی
• التهاب لوزالمعده: تغییر رژیم غذایی، دارودرمانی و گاهی‌اوقات جراحی

بعضی از افراد ممکن است به پیوند لوزالمعده یا پانکراتکتومی (برداشتن تمام یا بخشی از لوزالمعده با جراحی) نیاز داشته باشند.

بیشتر بدانید: پیوند پانکراس

آیا می‌توانیم بدون لوزالمعده به زندگی خود ادامه دهیم؟

بله، شما می‌توانید بدون پانکراس زندگی کنید. اما برای هضم غذا باید قرص‌های حاوی آنزیم بخورید و برای کنترل قند خون تا آخر عمر از انسولین تزریقی استفاده کنید. برداشتن لوزالمعده نادر است؛ اما در صورت ابتلا به سرطان، آسیب‌دیدگی جدی یا پانکراتیت شدید ممکن است جراح کل این اندام را از بدن خارج کند.

چگونه از سلامت پانکراس محافظت کنیم؟

شما با رعایت نکات زیر می‌توانید خطر ابتلا به بیماری‌های لوزالمعده را کاهش دهید:

• حفظ وزن در محدوده نرمال: ورزش منظم و کاهش وزن به پیشگیری از دیابت نوع ۲ و سنگ کیسه صفرا که از دلایل ابتلا به پانکراتیت است، کمک می‌کند. همچنین خطر ابتلا به سرطان لوزالمعده را به حداقل می‌رساند.
• کاهش مصرف غذاهای پرچرب: غذاهای پرچرب به سنگ کیسه صفرا منجر می‌شوند و احتمال ابتلا به پانکراتیت را افزایش می‌دهند.
• اجتناب از مصرف الکل: مصرف نوشیدنی‌های الکلی با افزایش خطر ابتلا به پانکراتیت و سرطان لوزالمعده مرتبط است.
• ترک سیگار: کسانی که سیگار می‌کشند بیشتر از دیگران در معرض خطر ابتلا به سرطان لوزالمعده و پانکراتیت مزمن هستند.
• چکاپ منظم: مراجعه به پزشک برای معاینات منظم می‌تواند به شناسایی علائم اولیه سرطان لوزالمعده و پانکراتیت کمک کند.

کلام پایانی

احتمالا تا زمانی که بیمار نشوید به پانکراس و عملکردهای مهم آن فکر نمی‌کنید. این اندام مهم که در پشت معده قرار دارد، به هضم غذا و کنترل قند خون کمک می‌کند. پیروی از رژیم غذایی سالم، اجتناب از سیگار و الکل و حفظ وزن در محدوده مناسب نقش مهمی در پیشگیری از مشکلات لوزالمعده دارد.

اگر فکر می‌کنید لوزالمعده شما دچار مشکل شده است، می‌توانید به وب‌سایت التیاما سر بزنید و با بهترین پزشکان متخصص از جمله متخصص گوارش آنلاین مشورت کنید. همچنین، التیاما این امکان را برای شما فراهم کرده تا از طریق سیستم نوبت‌دهی اینترنتی جهت مراجعه حضوری متخصص گوارش از متخصص مورد نظر خود نوبت بگیرید.

سوالات متداول

منبع: my.clevelandclinic