کیست تخمدان: چه اندازه آن خطرناک است؟

کیست تخمدان (Ovarian Cysts) یکی از مشکلات شایع در سلامت بانوان است که می‌تواند پس از تجربه سیکل قاعدگی فعال در هر سنی، مخصوصا در سال‌های باروری بروز پیدا کند. البته تشکیل کیست تخمدان در یائسگی هم غیر ممکن نیست. بسیاری از کیست‌های تخمدان بی‌خطر و گذرا هستند، بدون علائم خاصی ایجاد می‌شوند و خودبه‌خود از بین می‌روند. با این حال، برخی کیست‌ها می‌توانند علائمی مانند درد لگن، قاعدگی نامنظم یا حتی مشکلات جدی‌تر مانند پارگی کیست و پیچ‌خوردن تخمدان را به همراه داشته باشند. 

تشخیص به موقع و مدیریت مناسب این وضعیت توسط متخصص زنان می‌تواند از بروز عوارض جدی جلوگیری کند و سلامت زنان را بهبود ببخشد. در این مقاله از مجله سلامت التیاما همراه ما باشید تا شما را با علت، علائم و روش درمان کیست تخمدان آشنا کنیم.

کیست تخمدان چیست؟

تخمدان‌ها یک جفت غده بادامی شکل هستند که در ۲ طرف رحم قرار دارند و از طریق لوله‌های فالوپ به یکدیگر متصل شده‌اند. تخمدان‌ها هورمون‌هایی مانند پروژسترون، استروژن و تخمک تولید می‌کنند. در فرد سالم هر ماه یک تخمک کامل شده و به داخل رحم پرتاب می‌شود. در افرادی که دارای کیست تخمدان هستند، تخمک کامل خواهد شد، اما به داخل رحم پرتاب نمی‌شود.

کیست تخمدان (Ovarian Cysts) یک کیسه پر از مایع است که داخل یا روی تخمدان رشد می‌کند. اندازه این کیست‌ها که در زمان تخمک‌گذاری ایجاد می‌شوند، می‌تواند به کوچکی نخود یا به بزرگی یک پرتقال باشد. اغلب کیست‌ها بدون علامت هستند، اما برخی از آن‌ها می‌توانند دردناک باشند یا قاعدگی سخت ایجاد کنند. در ادامه می‌توانید عکس کیست تخمدان ۴۰ میلیمتری را مشاهده کنید:

انواع کیست‌های تخمدان

کیست‌های تخمدان دارای انواع مختلفی هستند، اما به طور کلی به ۲ دسته اصلی تقسیم می‌شوند:

کیست‌های عملکردی

اکثر کیست‌های تخمدان از نوع عملکردی هستند و در پاسخ به تغییرات بدن در چرخه قاعدگی (زمان آزاد شدن تخمک) شکل می‌گیرند. این نوع کیست‌ها معمولا بدون درمان خاصی پس از گذشت یک ماه برطرف می‌شوند.

• فولیکولی: فولیکول در تخمدان مسئول آزاد کردن تخمک به‌عنوان بخشی از چرخه قاعدگی است. زمانی که تخمک توسط فولیکول آزاد نشود، کیست فولیکولی تشکیل می‌شود.
• جسم زرد: پس از آزادسازی تخمک توسط فولیکول، هورمونی به نام جسم زرد ترشح می‌شود. وجود کیست در این قسمت باعث جمع شدن مایع درون جسم زرد و رشد بیش از حد آن خواهد شد.

کیست‌های غیر عملکردی

برخی از کیست‌های تخمدان بر اثر یک بیماری بروز پیدا می‌کنند و ربطی به چرخه قاعدگی ندارند.

• سیست‌آدنوما: اغلب روی تخمدان‌ها به وجود می‌آید که با مایعی رقیق، آبکی یا غلیظ و مخاطی پر می‌شود.
• درموئید (تراتوم): این کیست‌ها از سلول‌های تشکیل‌دهنده انواع بافت بدن انسان همچون مو، پوست، دندان یا بافت مغز ایجاد می‌شوند.
• آندومتریوز: از بافتی که هر ماه در طول چرخه قاعدگی خونریزی می‌کند، یعنی بافت آندومتر پر می‌شود.
• سرطان تخمدان: کیست تخمدان سرطانی توده جامد از سلول‌های سرطانی است.

بیشتر بدانید: تخمدان زن کجاست؟

چه اندازه کیست تخمدان خطرناک است؟

اندازه کیست‌های تخمدان به تنهایی نشان‌دهنده خطرناک بودن آن‌ها نیست. عوامل دیگری مانند نوع کیست، علائم همراه و محل تشکیل نقش مهمی در تشخیص خطرناک بودن دارند. پزشک معمولا کیست‌های تخمدان کوچکتر از ۵۰ میلی‌متری را با دارو درمان می‌کند، اما کیست تخمدان ۶۰ میلیمتری خطرناک است و باید حتما از بدن خارج شود.

علت کیست تخمدان

این عارضه در اغلب موارد به دلیل تخمک‌گذاری و تغییرات طبیعی در تخمدان‌ها ایجاد می‌شود. با این حال، برخی عوامل می‌توانند خطر ابتلا به آن را افزایش دهند؛ از جمله:

• مشکلات هورمونی: اختلالات هورمونی می‌توانند در رشد فولیکول مشکل ایجاد کنند و باعث تبدیل جسم زرد به کیست شود.
• ژنتیک: تعداد زیادی از خانم‌های دارای کیست‌های تخمدان به صورت ژنتیکی دچار این مشکل هستند و معمولا مادر یا خواهرشان کیست دارند.
• کیست‌های قبلی: سابقه ابتلای کیست در تخمدان می‌تواند باعث عود مجدد آن شود.
• بارداری: کیست جسم زرد در اوایل بارداری برای مراقبت از حاملگی و جنین تشکیل می‌شود. اگر این کیست تا پایان بارداری باقی بماند، خطرناک است و باید برداشته شود.
• آندومتریوز: در این حالت، بافتی مشابه بافت داخلی رحم در خارج از رحم و در تخمدان‌ها رشد می‌کند و می‌تواند کیست دردناکی به نام اندومتریوما ایجاد کند.
• عفونت لگن: اگر عفونت لگن شدید باشد و به تخمدان‌ها یا لوله‌های فالوپ سرایت کند، احتمال بروز کیست افزایش می‌یابد.

علائم کیست تخمدان

کیست‌های تخمدان معمولا تا زمانی که کوچک هستند، علائمی ندارند و شما از وجود آن‌ها مطلع نمی‌شوید؛ اما زمانی که بزرگ شوند نشانه‌های زیر بروز پیدا می‌کنند:

• درد لگن یا درد مبهم کمر
• احساس نفخ در قسمت پایین شکم
• درد هنگام مقاربت 
• دوره قاعده دردناک
• حرکات روده دردناک
• رشد موهای زائد روی صورت
• آکنه و جوش‌های مقاوم

علائم کیست تخمدان در پریودی

یکی از نگرانی‌های بزرگ خانم‌ها، کیست تخمدان و پریود نشدن است. این عارضه می‌تواند باعث قاعدگی نامنظم (تاخیر در شروع پریودی یا خونریزی‌های غیر طبیعی بین دوره‌های قاعدگی) شود. از دیگر علائم کیست تخمدان دختر مجرد و زنان در دوره پریود می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• درد شدید لگن
• تکرر ادرار
• تورم شکم و نفخ شدید
• دفع لخته در پریود
• پریود سنگین یا بسیار سبک‌تر از حد معمول

علائم کیست تخمدان راست

منظور از کیست تخمدان راست، کیست‌های اکوفری هستند که در تخمدان سمت راست تشکیل می‌شوند. این نوع کیست‌ها معمولا بدون علامت شکل می‌گیرند و نوعی کیست ساده و بی‌خطر به‌شمار می‌آیند. اغلب آن‌ها یک حفره پر از مایع درون تخمدان سمت راست هستند و به درمان خاصی نیاز ندارند. با این حال، اگر اندازه این نوع کیست‌ها بزرگ باشد، ممکن است علائمی مانند درد در ناحیه راست شکم یا لگن ایجاد کنند.

علائم کیست‌های تخمدان چپ

ایجاد کیست در تخمدان سمت چپ یک عارضه نسبتا شایع در بین خانم‌ها است که می‌تواند بدون علامت یا همراه با نشانه‌های آزاردهنده باشد. از مهم‌ترین علائم آن می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• درد در ناحیه سمت چپ شکم و لگن
• احساس درد هنگام دفع ادرار
• لکه‌بینی و خونریزی بین دوره‌های قاعدگی
• درد هنگام رابطه جنسی
• نفخ و بزرگی شکم
• تهوع و استفراغ

بیشتر بدانید: کیست بارتولن

کدام علائم کیست تخمدان خطرناک هستند؟

زمانی که علائم کیست‌های تخمدان با نشانه‌های زیر همراه شوند، نیاز به بررسی دقیق و درمان پزشکی دارند:

• تب
•  خونریزی غیر طبیعی از واژن
• تکرر ادرار
• درد شدید در لگن
• تنفس تند و شدید
• ضعف و سرگیجه
• حالت تهوع و استفراغ

کیست تخمدان چگونه دفع میشود؟

اگر کیست‌ها، هورمونی و ریز باشند معمولا بدون نیاز به مصرف دارو خودبه‌خود برطرف می‌شوند، اما کیست‌های تخمدان بزرگ نیاز به قرص دارند که باید توسط متخصص زنان تجویز شود. حال سوالی که مطرح می‌شود این است که از کجا بفهمیم کیست‌های تخمدان دفع شده‌اند؟ منظور از دفع کیست‌های تخمدان، ترکیدن آن‌هاست که با علائم زیر همراه هستند:

• درد شدید و ناگهانی در شکم
• احساس بی‌حسی در ناحیه زیر شکم
• لکه‌بینی و خونریزی
• تورم شکم
• تب
• حالت تهوع و استفراغ
• سرگیجه
• احساس سنگینی در لگن

آیا کیست تخمدان باعث ناباروری میشود؟

بیشتر کیست‌ها از نوع عملکردی هستند و در طول چرخه قاعدگی ایجاد می‌شوند و خودبه‌خود از بین می‌روند. این نوع کیست تخمدان در بارداری خللی ایجاد نمی‌کند و باعث نازایی نمی‌شود. اما کیست‌های غیر عملکردی ممکن است باعث کاهش قدرت باروری زنان شوند.

خوردن چه چیزی باعث کیست تخمدان می شود؟

تغذیه نقش مهمی در بروز این عارضه و تشدید علائم آن دارد. در اینجا مواد غذایی مضر برای کیست‌های تخمدان را معرفی می‌کنیم:

• مواد غذایی حاوی چربی‌های ترانس مانند گوشت قرمز
• مواد غذایی دارای قند تصفیه‌شده مانند شیرینی، کلوچه، شکلات و کیک
• مواد غذایی حاوی گلوتن مانند آرد گندم، انواع رشته و ماکارونی
• کافئین و الکل

روش تشخیص کیست تخمدان

دکتر متخصص زنان می‌تواند از طریق معاینه لگن، چکاپ تخمدان و رحم متوجه این عارضه شود. اگر تخمدان‌ها دچار تورم شده باشند، پزشک درخواست آزمایشات بیشتری می‌دهد که در جدول زیر آن‌ها را معرفی می‌کنیم:

نوع آزمایش	توضیحات
آزمایش خون	بررسی سطح پروتئین خاصی در بدن برای تشخیص کیست‌های سرطانی
سونوگرافی تخمدان	ثبت تصاویر واضح از کیست، اندازه و محل قرارگیری آن
سی‌تی اسکن و MRI	بررسی دقیق اندام‌های داخلی

درمان کیست تخمدان

روش‌های درمان این عارضه بسته به نوع کیست متفاوت است. برخی از انواع کیست‌های تخمدان نیازی به درمان ندارند و چند هفته پس از سیکل قاعدگی خودبه‌خود برطرف می‌شوند. درمان سریع کیست تخمدان زمانی ضرورت پیدا می‌کند که کیست‌ها خودبه‌خود از بین نروند یا در معرض پارگی باشند. در چنین شرایطی، پزشک متخصص زنان بر اساس سن، شدت علائم، وضعیت تاهل یا تجرد فرد، نوع و اندازه کیست بهترین درمان کیست تخمدان را انتخاب می‌کند. رایج‌ترین روش‌های درمانی شامل موارد زیر هستند:

بیشتر بدانید: آندومتریوز چیست؟

دارو درمانی

قرص‌های ضد بارداری بهترین دارو برای کیست تخمدان هستند که جهت توقف تخمک‌گذاری و پیشگیری از ایجاد کیست‌های بعدی تجویز می‌شوند. لازم به ذکر است، داروها تاثیری در کوچکتر شدن کیست‌ها ندارند، بلکه می‌توانند مانع از بزرگتر شدن آن‌ها شوند. در برخی موارد خاص، ممکن است پزشک متخصص آمپول برای از بین بردن کیست تخمدان تجویز کند.

جراحی

پزشک در صورت بزرگی کیست و وجود احتمال ترکیدن آن، دستور جراحی به یکی از ۲ روش زیر می‌دهد:

• لاپاراسکوپی: در این روش پزشک با ایجاد برش کوچکی در شکم، دوربین مخصوصی را برای مشاهده اندام تناسلی و حفره لگن وارد بدن شما می‌کند. در صورت نیاز کیست‌های تخمدان توسط سیستکتومی تخمدان برداشته می‌شوند.
• لاپاراتومی: در صورتی که کیست تخمدان بیش از حد بزرگ باشد، پزشک با ایجاد برش طولی یا عرضی بر روی شکم اقدام به خارج کردن آن می‌کند. سپس با نمونه‌برداری از کیست در صورت سرطانی بودن آن، تصمیم‌گیری لازم توسط انکولوژیست برای برداشت رحم و تخمدان‌ها انجام می‌شود.

درمان خانگی

در مواقعی که علائم ناشی از کیست‌های تخمدان محدود هستند، می‌توان آن‌ها را با برخی راه‌کارهای خانگی برطرف کرد. از طرفی، دختران مجردی که درگیر این مشکل هستند و نباید داروهای هورمونی مصرف کنند، می‌توانند برای پاکسازی تخمدان از کیست و تسکین علائم دردناک آن، از درمان‌های خانگی همچون موارد زیر کمک بگیرند: 

• گرمادرمانی
• حفظ تناسب اندام
• فعالیت بدنی منظم
• انجام مدیتیشن، یوگا و تنفس عمیق
• مصرف چای بابونه و زنجبیل

رعایت رژیم غذایی

تغییر روش تغذیه قاتل کیست تخمدان است. افراد مبتلا به این عارضه باید رعایت نکات زیر را در برنامه غذایی خود بگنجانند:

• به حداقل رساندن مصرف کربوهیدرات ها مانند نان، برنج، ماکارونی و سیب‌زمینی
• دریافت کالری کمتر و انجام فعالیت بدنی منظم
• مصرف غذاهای فیبردار همچون میوه، سبزیجات و حبوبات
• اجتناب از مصرف بیش از اندازه غذاهای کنسروی، فرآوری‌شده و نمک‌سود 
• پرهیز از خوردن مداوم غذاهایی با چربی اشباع 
• محدود کردن مصرف نمک
• اجتناب از خوردن همزمان ماست و سالاد همراه غذا 
• پرهیز از خوردن مواد غذایی همچون شیر، میوه و تنقلات با یکدیگر به‌ دلیل عدم توانایی معده برای هضم همزمان آن‌ها

عوارض کیست تخمدان

اگر کیست‌های تخمدان بیش از اندازه بزرگ شوند، ممکن است عوارض زیر را ایجاد کنند:

• پیچ‌خوردگی تخمدان
• نارسایی کیست
• ترکیدن کیست
• سرطان

راهنمای مراجعه به پزشک

کیست تخمدان یک کیسه پر از مایع است که درون تخمدان‌ها یا روی آن‌ها ایجاد می‌شود. اغلب کیست‌های تخمدان بی‌ضرر هستند و خودبه‌خود از بین می‌روند. این نوع کیست، معمولا علائمی ایجاد نمی‌کند و در طی سونوگرافی مشاهده می‌شود. با این حال، ممکن است برخی کیست‌های تخمدان بیش از حد بزرگ شوند و علائم دردناکی ایجاد کنند. شما می‌توانید به وب‌سایت التیاما سر بزنید و با بهترین پزشکان متخصص از جمله دکتر زنان آنلاین مشورت کنید. همچنین، التیاما این امکان را برای شما فراهم کرده تا از طریق سیستم نوبت‌دهی اینترنتی جهت مراجعه حضوری دکتر زنان از متخصص مورد نظر خود نوبت بگیرید.

سوالات متداول

منابع: clevelandclinic | verywellhealth